Skírnir - 01.09.1997, Side 249
SKÍRNIR
AÐ HUGSA Á LATÍNU
523
Þessi heimur tilvísana birtist einnig á annan hátt, sem er öllu ljósari
og vísar markvisst aftur til klassískrar fornaldar. Hann endurspeglast í
tilburðum þessara lærdómsmanna til að vísa beint og opinskátt í höfunda
fornaldar. I umræðu sinni um tíundina færir Finnur rök fyrir því að
greiða skuli skatt af gagnslausum hlutum, kannski því sem samsvarar
munaðarvarningi hjá okkur. Rökin eru meðal annars þau að slíkt hafi
tíðkast hjá Spartverjum og verið Rómverjanum Cato þóknanlegt, eins og
má lesa, segir Finnur, í Plútarkosi (periodus II, sectio I, cap. 1, §11, nota
b = I, bls. 126-27). Þó.stendur Finnur Arngrími ekki á sporði í beinum
tilvísunum til klassískra höfunda. Brevis Commentarius de Islandia sem
og Crymogæa eru krökk af slíkum vísunum. Til dæmis segir Arngrímur í
útskýringu sinni á þegnskapareið: „Með þegnskap á ég við það sama og
Cicero, óbilandi trúmennsku við orð sín og samninga, eins og Cicero
segir um Ennius: „hann var maður ekki auðugur en fullur trúmennsku““
(De senectute l).10 Skýringarmáttur Ciceros er ljóslega mikill.
Enn er eftir þriðji birtingarháttur þessa klassíska tilvísanaheims og sá
flóknasti og huglægasti. Sé fólk menntað á ákveðinn hátt og lesið í
ákveðnum verkum, sé fólki tamt að móta hugsun sína á tiltekinn hátt
með notkun tiltekinna hugtaka, þá gefur augaleið að þessi atriði - atriði,
í stuttu máli, sem ákveða hvernig fólk hugsar - skipta sköpum fyrir þá
sem vilja skilja hugsun þessa fólks. Tökum dæmi af því hvernig fólk
hugsar og hefur hugsað um þræla og þrælahald. Hvaða augum litu
sem léð hafa nöfn sín á lista hjá menntagyðjunni guðdómlegu Pallas Aþenu
(svo að ég játi hreinskilnislega smæð mína) [...]“. Og svo heldur Arngrímur
áfram að tíunda fáfræði sína. Finnur hefur hins vegar meiri andvara á sér í for-
málanum að Kirkjusögunni, sem reyndar er prentaður við fjórða og síðasta
bindið, og þegar hann hefur tekið fram að hann vitni ekki til fornra höfunda í
löngu máli orð fyrir orð „vegna drambs eða menntahroka, heldur aðeins í því
markmiði að ég geti klárlega útskýrt viðfangsefnið samlöndum mínum [...]“,
þá segist hann stundum hafa verið ofurliði borinn í þýðingum sínum yfir á
klassíska latínu. Þess vegna, segir hann, nauðbeygðist hann til að nota „ný orð
og síður latnesk“ (vocabulis novis et minus latinis), enda „tel ég betra að róm-
versk klæði séu löguð að íslenskum líkama, en (íslenskur) líkami að (róm-
verskum) klæðurn" (satius quippe ducens vestem Romanam corpori Islandico,
quam corpus vestibus, aptari: IV, bls. ii-iii). Finni er því öldungis ljós krafan
um hversu klassísk latínan eigi að vera, og vísar opinskátt til annmarka þess að
notast við hana. Ef til vill hefur síðari hluti átjándu aldar verið meðvitaðri en
sautjánda öldin um hvað hangi á spýtunni þegar ritað er á klassískri latínu.
Alltént hefur Finnur beitt fræðilegri vinnubrögðum en áður þekktust á Is-
landi, eins og Sigurður Pétursson bendir á í grein sinni (bls. 122).
10 Þýðing Jakobs Benediktssonar (bls. 178); Crymogæa I 77 (= Opera II, bls. 69):
Fidem enim nunc cum Cicerone accipio pro dictorum conventorumque con-
stantia et veritate. Et ut de suo Ennio locutus Tullius: vir ille haud magna cum
re, sed fidei plenus.