Skírnir - 01.09.1997, Page 251
SKÍRNIR
AÐ HUGSA Á LATÍNU
525
fari; þetta kemur hvorttveggja heim við þjóðveldi Islendinga. Þannig
kallar Caesar alla Helvetíu eitt ríki (civitas) þegar hann segir að allt
ríki Helveta sé greint í fjórar sveitir. Eins segir Cicero að sveitarfélag-
ið Tusculum sé hluti Rómaveldis. Og þannig segir Appianus að Cato
hafi svarað sendimönnum Karþagómanna. En heyrum lög Anton-
inusar keisara, sem bauð að allir frjálsir menn innan endimarka
Rómaveldis skyldu vera rómverskir borgarar.11
Hugtakaheimurinn og sjálfur menntaheimurinn er því að ýmsu leyti svo
klassískur að segja mætti að þessir íslensku fræðimenn séu ekki aðeins
fjarlægir okkur vegna tungumálsins heldur einnig vegna hugmynda-
heimsins sjálfs, sem tók mið af klassískum menntum.
I ljósi alls þessa mætti færa alltrúverðug rök fyrir því, og styðja rökin
ýmsum dæmum, þó misjafnlega mörgum eftir höfundum, að hlutur
klassískra mennta í lærdómi sautjándu og átjándu aldar Islendinga hafi
birst á þremur sviðum í þeim latnesku ritum sem við eigum frá þessum
tíma. I fyrsta lagi í tungumálinu sjálfu, orðunum, sem sníða frásögnina. I
öðru lagi óföldum tilvísunum til klassískra höfunda, sem eru ýmist not-
aðar til skýringar, rökstuðnings eða hreinlega sem retórík. Og í þriðja
lagi í þeim hugtökum sem klassísk menntun hefur gefið lærdómsmönn-
unum og þeir hljóta að nota á einhvern hátt í útskýringum sínum og frá-
sögnum og ekki síður í hinum lærðu latnesku ljóðum sem ýmsir sömdu
á þessum tíma og hafa aðeins á síðustu árum verið rannsökuð að ein-
hverju ráði.12 Þessi nýlatnesku verk eru því ekki íslensk í sama skilningi
og þau verk sem samin voru á sama tímabili á íslensku. Þau þarf að rann-
saka sem afkvæmi klassískrar menningar að hálfu leyti og skrásetja þarf
sögu þeirra með hliðsjón af þeim uppruna. Þess vegna þurfti sérstakan
kafla um þau, sem nú hefur birst í nýlatneskri bókmenntasögu Norður-
landa.
11 Crymogxa I 58-59 = Opera II, bls. 54-55; þýðing Jakobs Benediktssonar (bls.
152-53). Hér ber þess að geta að þeir þrír fornmenn sem nefndir eru sem
kennivald Bodinusar tilheyra allir annarri öld e.Kr. Um skýringar á tilvísun-
um Arngríms, sjá Jakob Benediktsson í Opera IV, bls. 292.
12 Sbr. yfirlitsgrein Sigurðar Péturssonar, einkum bls. 116-18, 124-25.