Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Síða 80

Bjöm Magnússon
Vatikanþingsins 1870 um óskeikulleik páfans, þegar hann talar „ex
cathedra“ um innihald trúarinnar.
í byrjun siðaskiptanna virðist ætla að verða breyting á þessu, þar sem
bæði Lúther og Melanchton tala um trúna sem einbert traust til miskunnar
Guðs (nuda fiducia misericordiae dei). En brátt hverfa þeir aftur til þess
skilnings, að trúin sé líka fólgin í samsinningu allra greina trúarinnar
(articuli fidei) og hjálpræðisstaðreyndanna, eins og kemur fram í 2.
útgáfu af „Loci” Melanchtons, sbr. Ágsborgarjátninguna, 20. gr
(Höfuðjátningar, bls. 76-77). Og er kemur fram á tíma rétttrúnaðarins,
og þá er að vísu traustið (fiducia) talið einn þáttur trúarinnar, sem ekki
megi vanta, en í reyndinni var mest áhersla lögð á hina réttu trú sem
samsinningu hins rétta eins og nafn stefnunnar ber með sér (orthodoxia).
En þrátt fyrir það, þótt trúin sem samsinning vissra trúarlærdóma hafi
lengstum verið mest áberandi í ritum hinna lærðustu guðfræðinga, þá má
þó sjá merki þess, jafnvel hjá hinum sömu, eins og nú var sýnt með
siðbótarhöfundana, að þeir tala líka um trúna sem traust, sem afstöðu
mannsins til Guðs, en ekki til trúarlærdómanna (Fides qua creditur). Má
finna það bæði hjá Ágústínusi, sem talar um, að trúin starfi fyrir
kærleikann, og hjá Pétri Lombardusi, sem talar um trúarþelið (fides
formata) sem byggist á kærleika. En sérstaklega hefur þó sú hlið komið
frá hjá dulsinnum, sem lögðu alla áherslu á samlífið við Guð, að njóta
Guðs, (frui Deo) og samlifast elsku hans. Þar birtist trúin í upprunalegum
krafti sínum, laus við öll heilabrot og flækjuspurningar, og án
ofstækisfullrar umhugsunar um það, hver væri hin rétta játning og
kenning. Og vitanlega hefur trúin, sem persónuleg afstaða mannsins til
Guðs, alltaf lifað með kristninni, en hún kemur best í ljós, þar sem menn
eru ekki að rita eða rökræða um trúna, heldur láta eins og sjálfkrafa
tilfinningar sínar í ljós án þess að vera sér meðvitandi, að þeir séu að
vitna um trúna. Sígilt dæmi þess eru hin kunnu orð í játningum
Ágústínusar: “Hjarta mitt er órótt, uns það hvílist í þér.”
c) Traust
Það er sem þetta barnslega traust, sem trúin nær hámarki sínu í
kristindómnum. Og það hámark nær vitanlega hvergi hærra en hjá Jesú
sjálfum, því hef ég beðið með að athuga trúna í boðskap lífi Jesú, þar til
litið hefði verið á hin lægri stig, sem hún féll aftur niður á í sögu
kristninnar.
Alkunn eru þau dæmi, þar sem Jesús talar um mikla trú, í sögunni um
hundraðshöfðingjann í Kapernaum og um Kanversku konuna (Mt 8,10;
15,28). Af þeim báðum, svo og fleirum, sést, að Jesús getur ekki átt við
trú í merkingunni samsinning vissra trúarlærdóma, því að þau eru ekki
einu sinni Gyðingar, heldur heiðingjar. Heldur er trú (pistis) í munni hans
alltaf sama sem traust, ef dæmt er út frá vitnisburði samstofna
guðspjallanna, sem hér eins og endranær verða að skera úr, þar sem þeim
greinir á við Jóhannesarguðspjall. Aðeins á einum stað er talað um að trúa
78