Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Side 85

Sérkenni kristindómsins
óviðkomandi, enda þótt það hafi verið aðkallandi úrlausnarefni þeim, sem
um fjölluðu. En merkilegt atriði og vert að taka fram er það, að kenning
Páls, sem lagði alla áherslu síns kröftuga persónuleika á að halda fram
réttlæting af trúnni einni, en ekki verkunum, hefur orðið grundvöllur
undir verkaréttlætingu rómversku kirkjunnar, með öllu hennar mikla
aflátskerfi og „thesaurus bonorum“. En þannig mátti það verða, að menn
töldu „lögmálsverkin” einskisvirði, en gátu samt fundið verk, sem gætu
aflað verðleika, og byggðu þar raunar á Páli, sem taldi ýms verk sem
ávöxt andans. En sérstaklega var brátt lögð mikil áhersla á skírnina sem
verkandi fyrirgefningu, en það greindi menn á um fyrst í stað, hvort sá
sem skírður var, þyrfti framar á fyrirgefningu að halda. Sú var þó
niðurstaðan, enda þótt til þess þyrfti mikinn lærdóm, að samræma hvort
tveggja (Tertullianus).
Sú kenning um samband Guðs og manns, sem ríkastar afleiðingar hefur
haft innan kristninnar, er friðþægingarkenning Anselms. Hann kenndi, að
með syndinni hefðu mennirnir móðgað hátign Guðs, og fyrir þá móðgun
yrðu að koma bætur eða refsing (Necesse est, ut omne peccato satisfactio
aut poena sequatur). En mennirnir geta ekki greitt þær bætur, jafnvel þótt
allt mannkynið gengi í dauðann, því til þess þarf meira en allt, sem er
utan við Guð sjálfan. Og það getur ekki samrýmst tilgangi Guðs með
sköpun mannsins að tortíma mannkyninu. Því verður að koma fram
fullnægjugerð. En hana getur enginn veitt nema Guð sjálfur. „Non debet
nisi homo, non potest nisi Deus, ergo Deus homo”. Og til að bæta fyrir
brot mannanna leið Guð dauða í Kristi. En það gjald varð aftur miklu
meira en skuldin. Og til þess að forðast nú nýjan árekstur — því ekki gat
Guð haldið meiru en honum bar, og ekki var heldur hægt að launa
guðmanninum, þar sem hann sjálfur átti alla hluti — þá finnur Guð þá
lausn, að tilreikna mönnunum verðleika Krists, þeim, sem trúa á hann og
fylgja honum. Dauði Krists er þannig „safisfactio vicaria” fyrir syndir
mannanna.
Þessi kenning Anselmusar hefur drottnað í kirkjunni með litlum
breytingum fram á þennan dag, enda þótt í henni birtist harla lítið af
kærleika þess föður, sem Jesús boðaði, en mikið af bæði vestrænni og
gyðinglegri réttarfarshugsun. Og hún hefur ekki síður orðið áhrifarík að
móta kenningu Lúthers um réttætingu af trúnni fyrir náðina eina saman,
þótt Lúther sjálfur hefði betur vakandi skilning á gæsku Guðs en flestir
aðrir bæði fyrir hann og eftir, og hann legði því áherslu á persónulegt
samband Guðs og manns, og nauðsyn þess, að maðurinn nyti sífellt
réttlætingar Guðs, sem hann tilreiknaði mönnunum fyrir trú þeirra.
Hugmyndir kristindómsins um fyrirgefningu Guðs allt frá dögum
hinnar fyrstu kristni til vorra daga hafa borið þess vott, að einfaldleiki
fagnaðarboðskapar Jesú um föðurinn kærleiksríka hefur kafnað í
tilraunum til að skýra fyrir sér undur kærleikans með hliðsjón af
mannlegum réttarfarsvenjum og þröngsýnu réttlæti mannanna. Með
biblíurannsóknum og réttari þekkingu á Kristi, samfara mati rita
biblíunnar eftir mælikvarða kenningar hans, hefur fánýti þeirrar aðferðar

83