Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Blaðsíða 152

Bjöm Magnússon
kenning gamals og nýs húmanisma, að maðurinn sé mælikvarði allra
hluta. Sú mótbára getur ekki byggst á öðru en þeim misskilningi, að hið
frjálsa siðgæði guðsríkisins sé fólgið í því, að láta mannlega skynsemi eina
ráða gerðum sínum. Húmanisminn viðurkennir engan Guð né ósýnilega
tilveru, því síður að maðurinn geti haft sambönd við þau mögn. En á því
sambandi byggist einmitt hið kristilega siðgæði frelsisins. Fyrir samlíf sitt
við Guð, fyrir trú sína á alveldi kærleika hans, fyrir þá hugarstefnu-
breytingu, að láta allt hið efnislega og takmarkaða víkja fyrir hinu
andlega og eilífa, fyrir siðgæðiskraft þann, sem maðurinn öðlast í
bæninni, er maðurinn fær um að lifa siðfrjálsu lífi að vilja Guðs. Allt
þetta er grundvallandi í kristindómnum, en húmanisminn afneitar því öllu
sem einu.
Skyld þessari er sú önnur mótbára, að hið frjálsa siðgæði sé ekki annað
en upplausn siðgæðis, því að þegar maðurinn eigi að stjórna sér sjálfur,
laus undan böndum lögmálsboða og - banna, þá fái syndin og spillingin
yfirhöndina. Gegn þeirri athugasemd kemur sú staðreynd að hér er ekki
um það að ræða, að maðurinn stjómi sjálfur gerðum sínum, eins og hann
er í synd sinni og spillingu, laus við áhrifin frá Guði. En hvað er þá um
tollheimtumennina og hina bersyndugu? Þegar Jesús taldi þá standa nærri
guðsríkinu, þá var það ekki vegna synda þeirra, heldur þrátt fyrir syndir
þeirra, vegna þess, að hann fann hjá þeim vakandi syndatilfinningu,
samfara móttækileik fyrir fyrirgefandi krafti Guðs. Hið frjálsa siðgæði
stjórnast af samverkan Guðs og manns, þegar maðurinn finnur til andlegs
snauðleika síns og leitar æðri styrks, og frjálst er það ekki fyrir það, að
hið illa í manninum fái að lifa og láta, heldur fyrir það, að maðurinn er
frjáls undan valdi hins illa, sem er honum gagnstætt og óeðlilegt, og getur
látið hið góða og guðlega, sem er honum hið eiginlegasta, ráða í lífi sínu.
Þá kann að verða mælt gegn því, að tala um siðgæði mannsins sem
frjálst, með þeim rökum, að þá sé ekki tekið tillit til hinnar hörðu
staðreyndar mannlífsins, syndarinnar. Þessi rök eiga rétt á sér, ef svo er
litið á, að eðli mannsins sé gjörspillt, og í honum búi enginn ódauðlegur
neisti guðlegs anda. En sú skoðun er ekki samræmanleg kenningu Jesú um
manninn sem barn Guðs og um óendanlegt gildi hverrar mannssálar, og
kemur því ekki til greina, þegar rætt er um kristilegt siðgæði, eins og
Jesús boðar það. Og þá er um leið fallin sú mótbára um syndina, sem
nefnd var. Því sé hið góða í manninum sterkara en syndin, sé hann í
innsta eðli sínu barn Guðs, þá hefur hann möguleika til að sigrast á
syndinni; og hugsjón guðsríkisins getur ekki orðið að veruleika, nema að
því skapi, sem mönnum tekst að sigra syndina. Hins vegar tekur einmitt
hið kristilega siðgæði fullt tillit til syndar mannsins og breyskleika, þar
sem það leggur áherslu á nauðsyn þess, að maðurinn segi algjörlega skilið
við syndina, losi sig alveg undan fjötrum hennar, verði frjáls undan valdi
hennar. Iðrunin er upphaf guðssamfélagsins, sem er aftur aflgjafi hinnar
siðfrjálsu breytni. Öll bygging þessarar ritgerðar er miðuð við að sýna
það, hvemig þetta bindur allt hvað annað, guðsþekkingin, guðssamfélagið
150