Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2015, Blaðsíða 75

74
Þau rök sem Schroeder setur fram hvíla á því að það sem við lítum á
sem vinnu sé fjölbreytt og eftirsóknarvert. Og vissulega virðist þetta vera
rétt ef horft er til þess heims sem við lifum í. Fjöldi fólks hefur gaman af
vinnu sinni og þess utan er fjöldi verka sem fólk vinnur án þess að fá greitt
fyrir heldur af allt öðrum hvötum. Því má það teljast heldur ólíklegt að
allir myndu leggjast í kör við það eitt að fá skilyrðislausa grunnframfærslu.
En það kann samt sem áður að vera vandamál frá samfélagssjónarmiði að
finna út hvernig skuli skipta óvinsælu verkunum. Þurfum við ekki að finna
leiðir til að skipta þeim á okkur með réttlátum hætti?
Skuldir, þrælar og silfur
Að undanförnu hefur umræða um skuldir verið ofarlega á baugi. Þar á ég
ekki aðeins við umræðu um skuldir þjóða hverjar við aðra, eða skuldabagga
einstaklinga, heldur þá kenningu að gildi peninga hvíli í raun á skuldum. Á
nýliðnum árum hafa kenningar mannfræðingsins davids Graeber14 þessa
efnis vakið mikla athygli en skuldakenningar um gildi peninga eiga sér
langa sögu og má rekja þær gegnum félagsfræðinginn Geoffrey ingham,
hagfræðinginn Alfred Mitchell-innes og allt aftur til Platons. Hugmyndin
er að hlutverk peninga sé að standa fyrir skuld og að nota þá til að reikna
út skuldina. Tilurð peninga merki að hliðstæð skuld verði til á sama tíma.
Kenning Graebers er sú að uppruni peninga hafi orðið með þessum hætti.
Hér er ekki ætlunin að taka afstöðu til réttmætis þessarar kenningar hvað
upprunann varðar en rétt er að vekja athygli á mikilvægi peninga í myndun
skulda, jafnt fyrr sem nú. Skuldir eins og við þekkjum þær helst núna felast
í því að skulda banka eða annarri lánastofnun peninga en upphaflega voru
skuldir á ýmsu öðru formi. Þær gátu verið á formi varnings, vinnu sem átti
að inna af hendi eða jafnvel mannslífa.
Saga skulda hefur verið nátengd sögu þrælahalds um þúsundir ára;
algengt var að þeir sem ekki gátu greitt skuldir sínar þyrftu að gerast þræl-
ar lánardrottna sinna eða senda einhvern fjölskyldumeðlim sinn sem þræl
og eins og við vitum þekkist þetta fyrirkomulag á einhverju formi enn á
sumum stöðum í heiminum. Sá sem átti og lánaði peninga öðlaðist þar
með vald yfir vinnuafli hins um ókomna framtíð og jafnvel yfir lífi hans.
Það þarf ekki að vera um bókstaflegt þrælahald að ræða til að skuldarinn sé
bundinn af að vinna fyrir þann sem hann skuldar. Í gegnum tíðina hafa til
14 david Graeber, Debt: The First 5000 Years, New york: Melville House, 2011.
eyJa M. BRynJaRsdóttiR