Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1994, Síða 77

MULAÞING
75
skrárumdæmi eins og það var nefnt í þá daga. Verðlagsskráin var send
fjármálaráðuneyti til staðfestingar og birtingar í B-deild stjórnartíðinda.
í lögum sagði, að yfirskattnefnd skyldi setja verðlag á búpening þann og
innlenda vöru, sem venja er að taka í verðlagsskrá, eftir því peninga-
verði, sem henni er kunnugt um, að á þeim hafi verið á s.l. ári ... o.s.frv.
sbr. þá lög nr. 16 6. nóvember 1897.
Skjölum var þinglýst og þeim aflýst. Það gerði sýslumaður með því að
nefna skjölin og geta þess hver væri útgefandi skjals, eigandi þess, teg-
und skjalsins (afsal, kaupsamningur o.fl.), fjárhæð skjals og annað er
kynni að þurfa til að einkenna skjalið.
Sýslumaður friðlýsti öllum æðarvörpum, lögnum og látrum í þinghám
þar sem það átti við, þ.e. á þeim stöðum er lágu að sjó. Friðlýsingu
skyldi ég sem áminningu til manna um það að virða rétt þeirra er hlunn-
indi þessi áttu og þar með forðast að spilla þessum stöðum. Allt frá upp-
hafi byggðar á íslandi hefur oft verið barist hart um mat handa fólkinu.
Lagasetningu um þau efni er að finna í lögum þjóðveldisins, sbr. Land-
brigðisþátt Grágásar.
Svolítið skiingileg þótti mér sú skylda sýslumanns að spyrjast fyrir um
það hvort nokkur dveldi í hreppnum í ólöglegri lausamennsku. í þinga-
ferðum mínum var þessu allsstaðar svarað neitandi af hreppstjóra. Nafn-
ið lausamaður er trúlega dregið af því að menn gátu keypt leyfisbréf,
sem losaði þá frá þeirri skyldu að vera vistráðnir, en lagaákvæði gilti urn
það, væntanlega til þess að forða því að menn yrðu að óþörfu, að mati
þeirra tíma, byrði á sveit sinni.
Ljósmæður fengu greidd laun sín svo og hreppstjórar.
Það sem kallað var manntal í bókun á manntalsþingum var það, minnir
mig, að lesin voru upp nöfn gjaldskyldra aðila og innheimtur af þeim
skattur s.s. tekjuskattur og eignaskattur.
Á þessum sýslumannsferðum mínum um 11 hreppa Norður-Múlasýslu
á sumrinu 1945 fór innheimta skatta þannig fram í flestum tilfellum að á
þingunum mætti fulltrúi viðkomandi kaupfélags og upplýsti að félagið
sæi um greiðslu fyrir gjaldendur þá sem nefndir voru. Þótti mér þetta
mikið hagræði þar sem aðeins var krossað við nöfn og upphæðir í stað
þess að taka við greiðslu, skipta peningum, gefa til baka o.s.frv.
Ljósmæður og hreppstjórar fengu greitt í reiðufé frá sýslumanni og
einstaka gjaldendur greiddu í peningum. Þess vegna var ég útbúinn frá
sýslumannsembættinu með peningapung allmikinn með skiptimynt. Var
það ábyrgðarmikið að gæta fjárins og telja rétt, því engu mátti skeika við
skil og uppgjör þegar þingaferðum lauk.