Orð og tunga - 01.06.1997, Síða 59

Ásta Svavarsdóttir: Innri skipan orðsgreina
47
(7) Dæmi
1 Notkunardœmi
2 Skýring (dönsk þýðing dæmis eða hluta þess)
3 Heimild
(8) Notkun
1 Staða í málinu (ýmis tákn)
2 Notkunarsvið
a. fagorð
b. málsnið
3 Stíl- eða merkingarblær
4 Útbreiðsla (landshluti)
Um marga þessara þátta er fjallað í öðrum greinum svo hér verður ekki farið nánar í
eðli þeirra og einkenni, heldur einungis litið á stöðu þeirra í flettunum. Fyrstu atriðin
eru sameiginleg nánast öllum flettum og koma fram í þeirri röð sem taflan sýnir:
Fremst stendur sjálft flettiorðið (1) og á eftir því eru gefnar upplýsingar um beyg-
ingu (2), þó aðeins í ósamsettum orðum. Hún er ýmist sýnd með endingum, heilum
beygingarmyndum eða öðrum beygingarvísum eftir því sem þurfa þykir hverju sinni.
Þannig eru beygingarmyndir með einhvers konar stofntilbrigðum birtar í heilu lagi en
í veikum sögnum með þátíðarendinguna -aði er sérhljóðið a látið duga til að sýna
beyginguna. Því næst cv framburður (3) allra uppflettimynda, bæði flettiorðs og helstu
beygingarmynda, sýndur með hljóðritun ásamt algengum framburðartilbrigðum. Loks
er y firleitt gerð grein fyrir orðflokki með skammstöfun (4) 1 og oft er einnig um einhvers
konar undirflokkun (4)2 að ræða. Auk þess má víða finna athugasemdir um stöðu orðs
eða hlutverk (4)3. Ýmis flokkunaratriði koma við sögu í liðskiptingu orðsgreina og þau
getur því bæði verið að finna í hinum almennari hluta flettunnar og í einstökum liðum
hennar.
Auk ofantalinna atriða fá öll orð skýringu (5) af einhverju tagi. Langoftast er það
merkingarskýring, þ.e.a.s. dönsk þýðing orðs eða merkingarskilgreining á dönsku (5)2.
Á undan henni fer oft íslenskt samheiti eða stutt umritun í sviga (5)1, ekki síst þegar
orð hefur fleiri en eina merkingu og er þá gefið eitt samheiti fyrir hverja þeirra. í stað
merkingarskýringar eða til viðbótar henni fá sum orð annars konar skýringu (5)3, t.d.
á hlutverki þeirra eða stöðu í málinu. Þetta er einkum áberandi í greinum um orð sem
fyrst og fremt gegna málfræðilegu hlutverki en hafa ekki fasta, sjálfstæða merkingu,
t.d. forsetningar eða fomöfn. Loks er stundum vísað til annarra orða um skýringu (5)4.
Þar sem merking og notkun er iðulega margþætt er lýsing margra orða liðskipt og orðin
fá því í raun og veru fleiri en eina skýringu. Tilbrigðum í merkingu getur svo fylgt
munur af öðmm toga, t.d. á formlegum og setningarlegum eiginleikum, og innri skipan
flettunnar ákvarðast því oft af hvoru tveggja eins og við sjáum dæmi um hér á eftir.
Aðrar upplýsingar em ekki veittar eins skipulega. Bæði er talsverður munur á
því frá einni orðsgrein til annarrar hvaða atriðum eru gerð skil og einnig er nokkuð
misjafnt hvar í flettunum þau koma fram. I flestum greinum eru þó sýnd ýmiss konar
orðasambönd (6), þ.á m. orðatiltæki og málshættir sem em þá merkt sem slík. Að
jafnaði fá orðasambönd sérstaka skýringu. Ennfremur eru víða birt notkunardœmi