Orð og tunga - 01.06.1997, Síða 64

52
Orð og tunga
merkingarmun í því síðara. Hitt atriðið sem vert er að benda á er það að staða orðsins á
talsverðan þátt í liðskiptingunni, þótt hér sé hún reyndar nátengd merkingu þess. Þetta
kemur fram í þremur síðustu liðunum. í 3 ákvarðast merkingin af stöðu orðsins með
tilteknum lýsingarorðum og miðast merkingarskýringin við sambandið í heild; 4 og 5
sýna orðið hins vegar sem samsetningarlið.
Eftir því sem fletturnar stækka verður byggingin yfirleitt flóknari og um leið kemur
fram tilhneiging til að miða við fleiri atriði en merkinguna eina. Á næstu mynd sést
orðsgreinin dcigur og yfirlitið sýnir megindrættina í byggingu hennar (til einföldunar er
öllum orðasamböndum og dæmum sleppt).
dagur (-s, dat. degi, -ar, dat. dögum) (darqoQ, da/ s, dti:jl, daiqay,
dö:qo//f) m. 1. Dag (som Mods. til Nat): (Ordspr.) dag skal aO kvöldi
lofa, cn .vfi nð cndalykt (GJ.), man skal oj rose Dagen, för Aftenen
kommer; þad birtiv (lýsir) af degi, Dagen gryr, det dages; á daginn, om
Dagon; mcd (íyrir) dag, ved (för) Daggry; árla, sncmma dags, tidlig paa
Dagen; síðla dags, sent paa Dagen; dcgi hallar, Dagen hælder, Iider;
er dcgi tók aO halla, aö hallanda degi, om Eftermiddagen, ud paa Dagen;
hann hjelt þar kyrrn fyrir um daginn (þann dag), han blev der den Dag
(Dagen over); (Talem.) e-ð cr dcginunt Ijósara, n-t er soleklart. — 2. Dag
(om en enkelt Dag i Mods. til andre): a. i forsk. Forb.: ('allan) liOIangan dag-
inn, den udslagne Dag; í allan dag, helc Dagen; tvisvar á dag, 2 Gange om
Dagen; i g.vr(dag), i Gaar; í fyrra dag, i Forgaars; á dögunum, (hjcrna)
um daginn, forleden Dag, forleden, for nogle Dage siden; á öðrum dcgi
þar frá, anden Dagen efter; hinn daginn, i Overmorgen; dag af degi, dag
frá degi, dag eftir' dag, dag frant af degi, fra Dag til Dag, Dag efter Dag:
dags daglega, hver (evige) Dag; dðg(un)um samatt, flere Dage i Træk, i
Dagevis; daginn út og dagintt inn, Dag ud og Dag ind; dögunutn oftar,
gentagne Gange, Gang paa Gang; þaO er liðinn d. og vika sídan, der er
Aar og Dag siden (det skete); það verðtir nti d. og vika þangað til, der
vil lobe meget Vand i Stranden inden det sker; c-O ntun biða báða dag-
ana, der vil blive to Söndage i en Uge, för det 'sker; (þó) alla daga, dog
i alt Fald; hantt cr al/a daga vís til þess, det kan man alt'd vente sig af
ham; á deyjanda degi, paa Dodslejót. — b. i juridisk Sprog: setja e-nt
dag, indstævne en til at mode (for Retten) paa en bestemt Dag: Daða
náði hann ekki, ett setti honunt dag, þá er liði á suntarið (Eimr. XVII.
92). — c. om Fremtiden i Ordsprog og lign. Forb.: þá koma dagar og þá
konta ráð, kommer Tid, kommer Raad; seinna (el. seint) koitta suntir
dagar og koma þó, jfr. den ler bedst, som ler sidst. —d. m. H. t. Glæde,
Lykke el. Ulykke i Livet: sjá aldrei glaðan dag, aldrig se en glad Dag;
eiga góða daga, have gode Dage; halda (gera) sjer glaðan ('góOan) dag, göre
sig en glad Dag, more sig; góOatt dag(inn)! god Dag! — e. i overf. Bet.:
Lys: koma ntun á dagintt, det vil komme for Dagen, det vil vise sig;
það kom á dagittn fyrír hann, det skulde da ogsaa hændes ham; nú er
það komiO á daginn, nu er det kommet for Dagen. — 3. (Uf) Dage, Liv,
Tid, spec. med Henblik til en Fyrstes el. bekendt Mands Samtid: á dög-
ttm (el. um daga) Gornts gatnla, i G. den Gamles Tid; eftir ntiitn dag,
efter min Dod; ráða e-n af döguttt, dræbe en; ///// dagana, i ens Leve-
tid: hann hcfur faríð víða unt dagana, han har været mange Steder i sit
Liv. — 4. i Sms.: rcgndagur, sólskinsd., heillad., brúðkaupsd. osv. — om
Ugedage og Fester: ntánudagtir, Iwitasunnud. osv. —5. npr. Dagur, Dag.
Mynd 3: Uppflettiorðiðdagur í Blöndalsorðabók