Orð og tunga - 01.06.1997, Qupperneq 92

80
Orð og tunga
Ó, þrautirnar unnar, sem Skapanorn mér skóp,
er skráfesti’ hún urðarrúnir mínar!
Þó orðabókin þegi um anda míns óp,
um aldir þögul ber hún minjar sínar.
En hverfum nú frá þessum dapurlegu ljóðlínum að dönskunni í orðabók Sigfúsar Blön-
dal.
2
Það er ljóst að orðaforði þess máls sem þýtt er á í tveggja mála orðabók hlýtur alltaf að
vera afleidd stærð, háð því hverjar flettumar eru. Ég taldi það því ekki vera í mínum
verkahring að fjalla um hvernig orðaforðinn dreifist á hin ýmsu svið mannlegs lífs,
né um þau svið sem alls ekki em með. Einnig leit ég svo á að ekki væri rétt að taka
viðbætinn með í athuganir mínar þar sem hann er unnin af öðrum miklu seinna og auk
þess er mikill fjöldi orða í viðbætinum alls ekki þýddur á dönsku eða nokkur skýring
gefin á þeim.
Niðurstaðan varð því sú að hlutverk mitt væri að kanna hvernig tekist hefði til við
þýðingu flettnanna á dönsku og hvernig sú danska sem í bókinni er að finna kæmi
nútímamanni fyrir sjónir og í lokin að íhuga hvert væri notagildi bókarinnar.
Það væri margra ára verk að skoða alla bókina í þessu skyni svo að ég ákvað
að taka úrtak og kanna það nánar. Varð niðurstaðan sú að taka annað hvert orð á
hundruðustu hverri blaðsíðu bókarinnar. Þetta er að sjálfsögðu lítið úrtak en gæti þó
gefið vísbendingar.
Þegar ég hafði skoðað þessar síður lauslega hafði ég á tilfinningunni að:
• nokkuð væri um orð sem nú væru gamaldags eða úrelt
• málið á skýringum væri oft „ódönskulegt“
• Sigfús leitaðist við að þýða samsett orð með orðum sem væru sett saman úr
tilsvarandi orðurn í dönsku og byggi stundum til ný orð í því skyni
• hann byggi stundum til ný orð eða notaði orð sem þá þegar voru úrelt til þess
að koma til skila nákvæmri merkingu orða þegar ekki var til sambærilegt orð á
dönsku
Auk þess kom í ljós að lýsingarorð sem notuð eru sem atviksorð fengu oft ekki
endinguna -t eins og þau gera nú og að sjálfsögðu hefur stafsetningin breyst síðan þá.
Við athugun mína á úrtakinu hafði ég í huga að fá fram tölulegar niðurstöður
uin ýmis atriði sem betur mættu fara. Ekki þótti mér rétt að nota fletturnar sem
grundvallareiningu. Sumar flettur hafa aðeins eina merkingu sem er e.t.v. skýrð með
einu orði á dönsku og engin dæmi með, aðrar hafa margar merkingar sem skýrðar eru
með einu eða fleiri dæmum. Það væri þvíólíku saman aðjafna að telja athugasemdirvið
fyrrnefnda flokkinn jafnþungvægan og athugasemd við síðari flokkinn. Niðurstaðan