Ægir - 01.07.2016, Síða 164

164
Starfsmenn Matís taka þátt í fjölmörg-um og athyglisverðum alþjóðlegum rannsóknaverkefnum en meðal
verkefna sem unnið hefur verið að á und-
anförnum misserum má nefna rannsóknir
sem snúast um fiskveiðistjórnun, brottkast
á afla og matarsvindl sem svo hefur verið
nefnt. Jónas R. Viðarsson, faglegur leiðtogi
hjá Matís, segir að frá stofnun fyrirtækisins
árið 2007 hafi fjármögnun rannsóknaverk-
efna hér innanlands orðið erfiðari, auk
þess sem samningur um kaup ríkisins á
þjónustu Matís hafi rýrnað að verðgildi.
Því hafi fyrirtækið ákveðið að auka áhersl-
una á alþjóðlegt samstarf og á þátttöku í
stórum fjölþjóðlegum rannsóknaverkefn-
um en þó án þess að draga úr þátttöku
sinni í ráðgjafar- og þjónustuverkefnum
hér heima.
Eitt þeirra verkefna sem Matís hefur
tekið þátt í snýst um það sem kallað er
matarheilindi eða matarsvindl, þegar t.d.
matvæli eru seld á fölskum forsendum;
eru alls ekki sú vara sem neytandinn taldi
sig vera að kaupa. Þannig getur nautakjöt
reynst vera svínakjöt eða þorskur tilapia.
Þrjú alþjóðleg verkefni sem snúast um
matarsvindl eru nú í gangi hjá Matís, Food-
Integrity, Authenticate og Authent-Net.
Sjávarfang ekki undanskilið um-
ræðunni um matarsvindl
Vörusvik í matvælageiranum hafa verið
töluvert í umræðunni undanfarið en það
er alveg ljóst að talsvert er um svik af því
tagi víða um heim. Þar er sjávarfang ekki
undanþegið. Verstu dæmin sem menn
hafa rekist á má hiklaust kalla skipulagða
glæpastarfsemi. Skemmst er að minnast
hrossakjötshneykslisins fyrir fáum árum,
en þegar það kom upp vöknuðu margir af
værum blundi. Rannsóknir á matvörum í
Evrópu sem sagðar voru innihalda nauta-
kjöt á umbúðum reyndust að hluta að jafn-
vel öllu leyti innihalda hrossakjöt.
„Það varð eins konar vitundarvakning
samfara þessu hneyksli, fólk taldi sig í
góðri trú vera að snæða úrvals nautahakk,
en máltíðin reyndist svo innihalda gamlar
hrossabikkjur frá Albaníu. Fólk kærir sig
eðlilega ekki um það.“
Jónas nefnir fleiri dæmi um svindl af
þessu tagi, m.a. jómfrúar ólívuolíu (virgin)
frá Ítalíu, sem er afskaplega vinsæl og hátt
verðlögð, en það er þó deginum ljósara að
þó hver einasta ólíva sem ræktuð er þar í
landi væri notuð til að framleiða slíka olíu
dygði það ekki upp í magnið sem selt er.
Algengt er einnig að tappa spírasulli í
flösku og merkja frægum vodkaframleið-
endum og það sama gildir t.d. um viskí.
„Það er til urmull af svona dæmum,“ segir
Jónas. Svo koma einnig alltaf upp einstaka
mun alvarlegri mál þar sem fjöldi fólks
tapar lífi eða heilsu vegna svikinna vara.
Bara sem eitt slíkt dæmi má nefna að árið
2008 létust sex börn í Kína og 300 þúsund
veiktust eftir að melamine hafði verið
blandað í ungbarnamjólk til að svindla á
próteininnihaldi mjólkurinnar.
Viðskiptavinur fær aðra vöru en
hann taldi sig kaupa
Þegar að sjávarfanginu kemur er algengast
að um tegundasvindl sé að ræða, við-
skiptavinurinn fær allt aðra vöru en hann
biður um og telur sig vera að kaupa. Jónas
segir margar rannsóknir hafa í gegnum ár-
in verið gerðar þar um og niðurstöður
bendi til að svikin taki til frá 5% og upp í
allt að 50% tilfella. Versta dæmið er rann-
sókn á bláuggatúnfiski í Bandaríkjunum,
þar voru viðskiptavinir blekktir í öllum til-
vikum, 100%. Þá er alltaf eitthvað um að
sett séu aukaefni í matvæli til að þyngja
þau, eða efnum sem breyta lit og bæta út-
lit. Stundum eru þessi efni skaðleg, jafnvel
stórhættuleg og segir Jónas mikilvægt að
stöðva þess háttar athæfi strax.
„Krafan um rekjanleika matvæla verð-
ur æ háværari, neytendur eru betur á
verði en áður og gera meiri kröfur. Þeir
vilja t.d. að fiskur sem er heilnæm og holl
vara, komi úr sjálfbæru og náttúrulegu
umhverfi, en ekki úr eldiskvíum í Asíu þar
sem fjölmörg dæmi eru um að notað sé
ótæpilegt magn sýklalyfja við framleiðsl-
una, slátrun og vinnsla uppfylli ekki kröfur
um heilnæmi og vinnulöggjafir eru van-
virtar. Neytendur verða að minnsta kosti
að vita af því og hafa val um hvort þeir
Jónas R. Viðarsson, faglegur leiðtogi hjá Matís.