Skagfirðingabók - 01.01.2002, Blaðsíða 165

ELDJÁRNSÞÁTTUR
Það að Eldjárn var tvíburi hefur eflaust ráðið miklu um að
foreldrar hans gáfu hann frá sér. Efni Kristneshjónanna voru rýr
og Ólöf hefur að líkindum verið heilsuveil og því fegin í aðra
röndina að þurfa ekki að annast bæði börnin. Einhvern veginn
finnst nútímamanni þetta þó ekki nema hálf skýring og víst er
að drengnum hefur þótt sárt að njóta ekki atlætis foreldra og
systkina. En fóstur er reyndar eitt af þeim fyrirbærum gamla
samfélagsins sem menn eiga nú hvað erfiðast með að skilja;55
fólk hefur líkast til ekki alltaf bundið miklar tilfinningar við
börn sín þegar það gat átt von á að eignast tíu til fimmtán
stykki og missa meira en helminginn. Harboe sendibiskup
segir frá því um þessar mundir að algengt sé að heyra íslenska
foreldra „lofa guð hástöfum þegar þeir missa börn sín hvert af
öðru“ og í bréfi árið 1771 fullyrðir Magnús Ólafsson síðar lög-
maður að margir gleðjist innilega yfir því að missa börn sín
ung og segist líka hafa „séð mann gráta beizkum tárum yfir
því, að kona hans ól honum tvíbura".56 — Eldjárn varð talsvert
barnmargur og kom upp nöfnum úr föðurætt sinni, t.d. nafni
Þórvarar ömmu sinnar og Hallgríms föður síns, en nafn Ólafar
móður sinnar gaf hann aldrei.
Eldjárn dafnaði í skjóli hörgdælskra fjalla og átti áreiðanlega
góða vist í Auðbrekku hjá Þóvöru ömmu sinni og Jóni bónda
hennar, þrátt fyrir mikil harðindi á bernskuárum hans. Það var
mið 18. öld, hátindur tímanna sem jafnan og mennirnir töldu
sig vitrari en nokkru sinni íýrr. Evrópumenn höfðu lagt undir
sig heiminn, að Eyjaálfu einni undanskilinni. Furstar sýndu
mikilleik með friðarsamningunum í Aachen 1748, árið sem
Eldjárn fæddist, og það blasti við að framvegis myndu menn
beita rökum og skynsemi til þess að leysa ágreiningsefni sín.
Menn vissu nú líka orðið ófamargt um úthöfin, fjarlægustu
lönd og jafnvel gang himintunglanna og hvaðeina annað —
aðeins þurfti að upplýsa fólkið um alla þessa óviðjafnanlegu
þekkingu og visku. Og það varð: Upplýsingarstefnan varð leið-
arsteinn hugsandi manna sem vildu svo gjarnan fræða aðra; al-
163