Orð og tunga - 01.06.2017, Page 8

viii Orð og tunga
vinsælda Pilts og stúlku hafi skáldsagan gegnt mikilvægu hlutverki í
þróun málstaðalsins.
Heimir van der Feest Viðarsson tekur á vissan hátt upp þráðinn
frá grein sinni í Orði og tungu 16 (2014). Hér kannar hann nákvæmlega
þrjú málnotkunaratriði í 189 skólaritgerðum úr Reykjavíkurskóla og
þær leiðréttingar sem kennararnir gerðu. Athugun Heimis beind-
ist að fyrirbærum sem málstýrendur í skólanum litu hornauga (for-
nafns notkun orðsins maður, notkun orðsins sá sem greinis og þeirri
orða röð að hafa sögn í þriðja sæti). Heimir sýnir fram á marktæka
fylgni milli námsframvindu nemenda og þess hvernig þeir fara með
þessi málfræðiatriði í textum sínum. Mat Heimis er að málstýringin
hafi „borið töluverðan árangur“.
Í grein Jóhannesar B. Sigtryggssonar er fjallað um rétt ritun eins
afkastamikils höfundar og fræðimanns á 19. öld, Jóns Þorkelssonar.
Jóhannes sýnir fram á að stafsetning hans hafi haft þá sérstöðu að
vera hvorki sérstaklega byggð á framburði né á uppruna heldur fyrst
og fremst á rithætti fornra handrita. Jóhannes bendir á að þetta sýni
mikilvægi forníslensku og handritanna í málstöðlun á 19. öld.
Ofantaldar greinar um málið á 19. öld tengjast allar með ein hverj-
um hætti rannsóknarverkefninu „Málbreytingar og tilbrigði í ís-
lensku máli á 19. öld: tilurð opinbers málstaðals“ (verkefnisstjóri Ásta
Svav ars dóttir). Í stórum dráttum lýsa þær flestar einkum tveim ur af
fjór um meginþáttum þess ferlis þegar stöðluð þjóðtunga verð ur til
sam kvæmt greiningu Einars Haugens sem var einn helsti upp hafs-
mað ur málræktarfræðinnar. Hér á ég annars vegar við skrán ingu
mál staðals og hins vegar útbreiðslu hans (sbr. hugtökin „mál stöðl un“
(e. codification of form, standardization procedures) og „framkvæmd“ (e.
implementation) hjá Haugen). Í greinunum er m.a. rætt um skóla starf,
leiðréttingar málstýrenda, orðaforða og hrein tungu hneigð, staf setn-
ing arsjónarmið og útbreiðslu vinsæls texta þar sem rit máls staðl in um
unga eða vísi hans var fylgt.
Málheildir eru mikilvægar í öllum rannsóknum í málfræði nú orð-
ið og sama máli gegnir um orðabókargerð. Sérstaklega er gagnlegt
að hafa aðgang að feiknastórum söfnum þegar rannsóknir beinast að
fyrirbærum sem koma sjaldan fyrir í málnotkun. Það segir sig sjálft
að risastóran efnivið, helst bæði úr töluðu og rituðu máli, getur þurft
ef safna þarf saman nógu mörgum dæmum um hlutfallslega fágæt
málfræðiatriði. Einnig skiptir máli að efnið sé greint með einhverjum
hætti sem nýtist í viðkomandi rannsókn. Segja má að málheildirnar
þurfi að vera stórar og/eða fela í sér málfræðilega greiningu til að
tunga_19.indb viii 5.6.2017 20:27:27