Orð og tunga - 01.06.2017, Blaðsíða 54

44 Orð og tunga
Þar á meðal eru ýmiss konar sjálfskrif (e. ego documents) eins og t.d.
einkabréf og dagbækur fólks með ólíkan bakgrunn (Elspass 2012, van
der Wal og Rutten 2013). Slík nálgun dregur fram blæbrigðaríkari
mynd af máli fyrri tíma og hefur verið kennd við „language history
from below“ (Elspaß o.fl. 2007). Í þessari grein birtist sjónarhorn sögu-
legrar félagsmálfræði ekki síst í vali á efnivið þar sem bæði óútgefi n
einkabréf og útgefi n blöð og tímarit eru nýtt til rannsókna, tvær ólíkar
textagerðir sem báðar stóðu þó tiltölulega nærri fólki í daglegu lífi á
19. öld.
Rannsóknir í máltengslafræði (e. contact linguistics) hafa á undan-
förnum áratugum skerpt skilning á því hvernig áhrifum eins máls á
annað er hátt að við ólíkar ytri aðstæður (sjá t.d. Thomason og Kauf-
man 1988, Thomason 2001). Þar skiptir m.a. máli hversu mikil, náin og
langvarandi tengsl málsamfélaganna eru, hversu útbreitt tví tyngi er í
því samfélagi sem verður fyrir áhrifum og hvers eðlis það er, hvernig
tengslunum er hátt að o.s.frv. Thomason og Kaufman (1988:73–95)
sett u fram viðmiðunarskala (e. borrowing scale) í fi mm þrepum til að
lýsa áhrifum eins máls á annað. Honum er ætlað að segja fyrir um
umfang og eðli máláhrifa miðað við tilteknar ytri aðstæður – þ.e.
mismikil og misnáin mál- og menningartengsl. Þessi skali hefur síðar
verið útfærður nánar og hér verður vísað til nýrri gerðar þar sem
þrepin eru bara fj ögur (Thomason 2001:68–69). Tafl a 1 sýnir aðalatriði
hans (hvert þrep felur í sér þrepið (eða þrepin) á undan).
Máltengsl Tvítyngi
„lántakenda“
Orðaforði –
tökuorð
Málkerfi
1. þrep Óregluleg Takmarkað
vald á veiti-
máli og/eða
fáir tvítyngdir
málnotendur
Utan kjarna
orðaforðans;
einungis inn-
taksorð (mest
no. en líka so.,
lo. og ao.)
Engin áhrif
2. þrep Nokkru
meiri
Allgott vald
á veitimáli;
minnihluti
málnotenda
tvítyngdur
Utan kjarna
orðaforðans;
kerfi sorð
(st., ao.) auk
inntaksorða
Minni hátt ar
áhrif
tunga_19.indb 44 5.6.2017 20:27:36