Orð og tunga - 01.06.2017, Blaðsíða 190

180 Orð og tunga
(16) a. Jóni leið illa í vinnunni.
Það var komið mjög ruddalega fram við hann af vinnu-
félögunum.
b. Ég lenti í árekstri á bílastæðinu í gær.
Það var bakkað á mig af einhverjum náunga sem kann
greinilega ekki að keyra.
Einungis tveir málhafar höfnuðu (16a) og hið sama er að segja um
(16b). Niðurstöðurnar benda sterklega til að af-liðir í ópersónulegri
þolmynd séu a.m.k. stundum tækir.
3 Notkun málheilda
Vandasamt getur verið að nota málheildir í rannsóknum þegar unnið
er með mál sem eru ekki lengur töluð en auðveldara þegar unnið er
með samtímamál því að þá geta málhafar, þar á meðal málfræðingar,
lagt dóm á setningarnar. Þetta getur líka verið snúið þegar skoðuð
eru afbrigði sem rannsakandinn telur ekki vera tæk í sínu máli. Sem
dæmi um þetta má nefna boðhátt eintölu af sögninni hjálpa. Ýmis
dæmi finnast á vefnum um það að fólk skrifi hjálpaður (t.d. Hjálpaður
mér upp) í stað hjálpaðu. Þetta er ótækt í máli höfunda þessarar greinar
og við efumst um að nokkrum þyki þetta eðlilegt mál, ekki einu sinni
þeim sem hafa skrifað hjálpaður. Þetta mat okkar mótast að einhverju
leyti af okkar eigin máltilfinningu og hún hlýtur að skipta máli í þessu
sambandi. Hún kann þó að byrgja okkur sýn; ljóst er að þeir sem hafa
íslensku að móðurmáli tala ekki allir eins og það gæti auðvitað átt
við hér líka, a.m.k. við fyrstu sýn. Einnig skiptir máli að við höfum
aldrei tekið eftir því í máli annarra að þeir segi hjálpaður en það á
auðvitað við um fleira. Sú málnotkun sem er til skoðunar gæti þar
að auki verið landshlutabundin og þá bundin við önnur málsvæði en
það sem við tilheyrum. Höfundum þykir það ólíklegt en þegar rætt
er um samtímamál er a.m.k. hægt að kanna málið með því að ráðfæra
sig við lifandi málhafa.
Málið vandast þegar ætlunin er að fullyrða eitthvað um eldri mál-
stig út frá dæmum sem eru tiltæk í málheildum. Dæmin sem við höf-
um fundið um af-liði í ópersónulegri þolmynd eru nægilega mörg til
að útiloka að um tilviljun eða mistök sé að ræða en þó eru þau ekki
endilega mikið fleiri en dæmin sem við höfum fundið um hjálpaður. Þó
er sá munur á að af-liðir eru alltaf að minnsta kosti tvö orð, forsetningin
tunga_19.indb 180 5.6.2017 20:28:04