Orð og tunga - 01.06.2017, Qupperneq 199

Anton Karl og Einar Freyr: Um af-liði í ópersónulegri þolmynd 189
Samspil upplýsingagildis, þyngdar og af-liða er býsna flókið og við
get um ekki gefið út afdráttarlausar reglur um það við hvaða að-
stæð ur af-liður verður tækur í ópersónulegri þolmynd þó að hann
sé það kannski yfirleitt ekki. Nýir og/eða þungir liðir eru þó líklegri
en aðrir liðir til að birtast aftarlega í setningunni og gerendur í af-lið
endurspegla það. Þau dæmi um af-liði í ópersónulegri þolmynd, sem
við höfum rekist á í málheildum og á vefnum, samræmast þessari
hug mynd gjarna ágætlega. Ef við skoðum t.d. aftur dæmi (30) þá
hefur ekki verið minnst á CIA í síðustu sjö setningum þar á undan
og liðurinn fulltrúar CIA er ekki ofurléttur þótt hann sé reyndar
ekki heldur ofurþungur. Tilbúin dæmi eins og (38a) falla líka vel
að þeirri hugmynd að af-liðir í ópersónulegri þolmynd séu einkum
tækir þegar almennur frestunarþrýstingur er á innihald liðarins en
þar er gerandinn vísvitandi látinn vera ofurþungur liður með nýjum
upplýsingum. Skýringar okkar duga þó ekki alltaf til enda má finna
dæmi eins og (22) úr Vídalínspostillu (Jón Þorkelsson Vídalín 1718–
1720); endurtekið sem (41). Hér er gerandinn létt fornafn sem felur í
sér gamlar upplýsingar.
(41) [...] og má eg meðkenna að þar verður ekki umtalað af
mér á nokkurn veg svo sem vert er og ekki af nokkurri
syndugri tungu. (Bls. 555)
Okkur er ekki ljóst hvers vegna af mér birtist í af-lið í ópersónulegu
þolmyndinni í (41). Hér er þó mikilvægt að benda á að þó að dæmi
eins og (30) samræmist máltilfinningu okkar ágætlega þá myndum
við aldrei segja eða skrifa setningu eins og (41). Við teljum því að
dæm ið sé óvenjulegt að einhverju öðru leyti. Hugsanlega hefur það
eitt hvað með aldur textans að gera eða annað eðli hans. Einnig er
hugs an legt að strengurinn af nokkurri syndugri tungu skipti hér máli.
Í öllu falli er (41) ótæk setning í okkar máli. Hér ber að hafa í huga að
hvert dæmi í málheild er aðeins vísbending um máltilfinningu höf-
undarins og því verður að nota málheildir með þeim fyrirvara að þær
endurspegla oft mörg málkerfi.
6 Niðurlag
Oft er litið svo á í íslenskri setningafræði að af-liðir séu frekar óeðlileg ir
eða jafnvel alveg ótækir í ópersónulegri þolmynd. Slíkir liðir eru svo
sjaldgæfir að erfitt er að rannsaka þá í náttúrulegum gögnum nema
tunga_19.indb 189 5.6.2017 20:28:06