Orð og tunga - 01.06.2017, Blaðsíða 30

20 Orð og tunga
30. maí 1829 hélt Jónas prófræðu sína í Bessastaðakirkju og lagði út af
ritningartextanum í fyrsta Jóhannesarbréfi sem hann ritaði þannig:
„Elskid ecki heimi, ecki heldur þá hluti sem í heiminu eru; ef
nockur elskar heimi í hönum er ecki kiærleiki födursins.“ Ræðan
var afar vönduð að uppbyggingu, upphafin að efni eins og tilefninu
hæfði en þó jarðbundin. Hana er í heild sinni að finna í skjalasafni
Konráðs Gíslasonar (KG 31.a.1). Ræðan hlýtur að teljast til heimilda
um málviðmiðin í skólanum þegar mest var vandað til verka en Jónas
var þó varla neinn meðalmaður hvað stíl og orðfæri varðaði. Hér
verður að nægja að benda á nokkur atriði stafsetningar en margvísleg
málfræðileg atriði þessa tíma má einnig greina í textanum (Alda B.
Möller 2014:52–57 og 73–77).
Texti Jónasar hefur á sér nokkuð fornlegan blæ, einkum vegna
notk unar á styttingarböndum yfir nefhljóðatáknum en oft er bönd-
un um í raun ofaukið miðað við sígilda stafsetningu. Jónas notar ekki
bókstafinn ð enda var táknið ekki endurvakið fyrr en nokkrum árum
síðar. Bókstafurinn z er heldur ekki notaður í textanum og nær hvergi
er j að finna, en i skrifað þess í stað. Bókstafurinn y er notaður sam-
kvæmt uppruna í ýmsum algengum orðum en handahófskennt þess
utan. Jónas skrifar qv en ekki kv og hann skrifar ætíð ck í stað kk. Jónas
hefur nær alltaf breitt sérhljóð/tvíhljóð á undan ng og hann skrifar é
og ie á eftir framgómmæltu g og k en ýmist é eða ie fyrir eldra é. Loks
skrifar hann ei en ekki e á undan gi og gj. Eftirfarandi eru tvö textabrot:
Vér meigu ecki elska heimi. Orsökina leggur postuli siálf-
ur til: Hvör sem elskar heimi, seigir ha, í hönum er ey kiær-
leiki födursins. Þad er ad skilia: hvör sem festir hiartad vid
fall valta heim, og hans giædi, ha sínir þar med ad ha ei
elsk ar gúd, þvi ha óhlídnast gúds vilia. Gúd vill nefnilega ad
heimsins giædi skuli hressa og gledia oss, so oss aukist krapt-
ar til ad gégna vorri köllun.
Sá sparar sier þvi mikla sorg og marga söknud og qvída, sem
numid hefur þá gullvægu kunst, ad geta verid án þess alls
sem heimuri megnar ad svift a ma. Þegar heimsins blyda fel-
ur sig, og nátt úruar ubrot skélfa mai, þegar hallæri eda
stríd eda drepsótt ir geisa í löndunu, og konúngarnir titra, þá
er sá madur óhræddur, þvi ha qvídir aungu Iardnesku
missir, stödugur vid sitt skylduverk, bídur ha hvörs sem ad
höndu ber, og tekur ánægdur allskins skorti, ...
tunga_19.indb 20 5.6.2017 20:27:31