Orð og tunga - 01.06.2017, Blaðsíða 55

Ásta Svavarsdóttir: „annaðhvort með dönskum hala eða höfði“ 45
Máltengsl Tvítyngi
„lántakenda“
Orðaforði –
tökuorð
Málkerfi
3. þrep Allmikil Fleiri tví tyngd-
ir málnotend-
ur; viðhorf
og að stæður
hlið holl mál-
áhrifum
Kjarna orða forði
auk ann arra
töku orða
Allnokkur
áhrif (en
valda ekki
grund vall ar-
breyt ing um í
kerfi nu)
4. þrep Mikil Útbreitt
tvítyngi;
málfélagslegir
þætt ir sem
stuðla mjög að
máláhrifum
Mjög um fangs-
mikil áhrif á
orða forð ann
Umfangs-
mikil og
tak marka lítil
áhrif á mál-
kerfi ð
Tafl a 1. Einfaldað yfi rlit yfi r viðmiðunarskala Thomason og Kaufman um erlend mál-
áhrif (sbr. Thomason 2001).
Slíkur skali felur í sér gagnleg viðmið við mat á umfangi erlendra
áhrifa í 19. aldar íslensku og verður vikið aft ur að honum í niðurlagi
greinarinnar.
3 Máltengsl
3.1 Íslenska og önnur mál í danska konungsríkinu
Lengi framan af var Danaveldi víðlent, fj ölþjóðlegt og fj öltyngt sam-
félag (Frandsen 2015, Pedersen 2009). Stærstan hluta þess tímabils,
sem Ísland tilheyrði því, var danska alls ekki einráð innan ríkisins
en staða hennar styrktist eft ir því sem á leið. Þegnarnir töluðu hver
sitt móðurmál, flestir norræn mál eða mállýskur en sumir þýskar
mállýskur, samísku eða grænlensku. Á 18. og 19. öld þróaðist síðan
meðal menntamanna og betri borgara í Kaupmannahöfn danskt
talmál sem ekki var svæðisbundið á sama hátt og mállýskurnar og var
undanfari staðalmálsins (Kristiansen 2003:73–75, Pedersen 2005:179
o.áfr.). Ritmálið í konungsríkinu var ýmist latína, þýska eða danska,
auk íslensku á Íslandi.
Möguleg áhrif eins máls á annað við slíkar aðstæður ráðast af
inn byrðis tengslum málanna, útbreiðslu þeirra og stöðu og af því
að hvaða marki íbúar voru tví- eða fj öltyngdir (Schendl 2012). Ætla
tunga_19.indb 45 5.6.2017 20:27:36