Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2017, Qupperneq 10

9
sinni að það er vissulega hægt með gildum rökum að sýna fram á ólíkar
niðurstöður um tímaramma byltingarinnar. En það er tæplega hægt að
kalla það annað en sögufölsun að láta eins og byltingin sé bara slys, eða í
sjálfu sér bara hluti af umbrotum stórríkis.
Greinar Sverris Jakobssonar, Ragnheiðar Kristjánsdóttur og Rósu
Magnúsdóttur fjalla hver með sínum hætti um viðtökur byltingarinnar
á Íslandi. Sverrir fjallar um þær hugmyndir um sögu og sagnfræði sem
viku eldri nálgunum úr vegi á þriðja og fjórða áratugi síðustu aldar. Hin
„efnislega söguskoðun“ – söguleg efnishyggja – hafði áhrif langt út fyrir
hóp róttækra sósíalista eða kommúnista og mótaði með tímanum almenn-
an skilning á sögulegri framvindu.
Í íslenskri umræðu um efnislega söguskoðun og marxíska kenningu, er
Rússneska byltingin einmitt í brennidepli og spurningin um hvort henni
sé best lýst með forystuhlutverki eins manns – það er Leníns – eða með
því að hún sé knúin áfram af stéttabaráttu. Þannig hæðist kommúnistinn
Brynjólfur Bjarnason að þeirri hugmynd að sérstakir persónulegir hæfi-
leikar Leníns hafi gert honum kleift að „tæta í sundur“ þjóðfélagið og
„mylja allt skipulag þess og stofnanir.“ Í hans augum er augljóst að þannig
verða umskipti sögunnar ekki skýrð.
Þessi takmörkuðu skrif á Íslandi undir lok þriðja áratugarins um bylt-
inguna og söguskoðun sýna einn anga þeirrar umræðu um byltinguna sem
hefur haldið áfram að birtast í ólíkum myndum og vekur enn þann dag í
dag deilur um eðli hennar og varðar kannski einmitt sögulegan ramma
hennar. Hið íhaldssama viðhorf – sem í dag einkennir hina opinberu sögu-
skoðun rússneskra stjórnvalda eins og áður var getið – er að byltingin sé
atburður, kannski slys, kannski afrek harðsnúins hóps, en að minnsta kosti
ekki til marks um meiriháttar söguleg umskipti, nema að svo miklu leyti
sem stórir atburðir hafa alltaf miklar sýnilegar afleiðingar.
Ragnheiður Kristjánsdóttir fjallar í grein sinni um byltinguna sem
„hnattrænan stjórnmálaatburð“ – hún hafi bæði haft áhrif um allan heim
og tengst því sem var að gerast annarsstaðar í heiminum með margvísleg-
um hætti svo úr hafi orðið „einstakur sambræðingur“ á hverjum stað. Í
íslensku samhengi er sambræðingurinn merkilegur og afdrifaríkur fyrir
íslenska pólitík á tuttugustu öld. Það er ekkert annað en Rússneska bylt-
ingin og stofnun Alþjóðasambands kommúnista í kjölfar hennar sem getur
af sér kommúnistahreyfinguna á Íslandi. Þar fer tvennt saman: Annars
vegar það að íslensk stjórnmál eru orðin miklu samofnari þeirri stjórn-
RúSSNESKA BYLTINGIN FYRR OG SÍðAR