Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2017, Side 15

14
arinnar ekki beinlínis minnst: Minnst var eins tiltekins byltingarafmælis,
það er að segja 7. nóvember árið 1945 þegar fagnað var á táknrænan hátt
sigri Sovétríkjanna í nýafstaðinni styrjöld. Auk þessara hátíðahalda efndi
Rússneski kommúnistaflokkurinn – næststærsti stjórnmálaflokkur landsins
– til samkomu og skrúðgöngu um Moskvu. Þar var vissulega veifað rauð-
um fánum og helgimyndum leiðtoganna (Leníns, Stalíns) haldið á lofti.13
Þetta dálítið vandræðalega eitthundrað ára afmæli er þó bara í samræmi
við umræðu – hvort heldur er fræðilega eða á vettvangi fjölmiðlanna – um
byltinguna sem einhvern veginn heldur áfram að róta í sömu spurningum
og samskonar efasemdum. The New York Times gerir byltingunni skil í
greinaflokki sem spannar tímabilið milli byltinganna í febrúar og október.
Í síðustu greininni spyr þekktur sovétsagnfræðingur: Hvað ef byltingin
hefði aldrei verið gerð? Hann fullvissar lesandann um að byltingin hafi
sannarlega ekki verið óhjákvæmileg, en þó hafi hún breytt öllu. Tuttugasta
öldin væri óþekkjanleg án Rússnesku byltingarinnar.14 Staðhæfingin vekur
spurningar um hvað átt sé við með hugtökum á borð við tilviljun og nauð-
syn.
Það er alltaf freistandi þegar um er að ræða atburðarás þar sem þátt-
taka einstakra gerenda virðist skipta höfuðmáli fyrir útkomuna, að draga þá
ályktun að atburðarásin hefði orðið allt öðruvísi eða beinst í annan farveg
ef þessir gerendur hefðu verið stöðvaðir. Hvað hefði gerst ef Lenín hefði til
dæmis verið handtekinn 24. eða 25. október? Eða ef bolsévikar hefðu fengið
harðari andspyrnu þegar þeir ráku bráðabirgðastjórnina úr Vetrarhöllinni?
Forsendan fyrir þeirri ályktun að sagan hefði þróast einhvern veginn allt
öðruvísi ef raunveruleg rás atburðanna hefði verið stöðvuð einhvers staðar
er sú að það eitt hefði komið í veg fyrir valdatöku bolsévíka.
En það er full ástæða til að efast um þessa einföldu hugmynd um að
eina atburðarásin sem hefði getað endað með alræðisvaldi bolsévíka hafi
einmitt verið sú sem raunverulega átti sér stað. Til þess er ekki nauðsyn-
legt að setja fram flóknar útlistanir á þjóðfélagsþróun í Rússlandi, eða
þeim atburðum sem leiddu til upplausnarástandsins haustið 1917. Í raun-
inni nægir að draga fram mörg helstu einkenni bolsévíka – hópsins sem
raunverulega stefndi að því leynt og ljóst og af vaxandi ákveðni eftir því
sem á árið leið að ná öllum völdum í sínar hendur. Það er ekki ólíklegt að
13 Ivan Nechepurenko „Communists Mark Russian Revolution Centenary in Moscow.
The New York Times, 7. nóvember 2017. Sótt 30. nóvember www.nytimes.com.
14 Simon Sebag Montefiore, „What if the revolution had never happened?“ The New
York Times, 6. nóvember 2017. Sótt 30. nóvember www.nytimes.com.
JÓn Ólafsson