Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2017, Side 58

57
ert greitt fyrir. Vonbrigðin voru mikil og hann grét yfir þeim rangindum
sem hann hafði verið beittur:
Þegar eg kom heim lét eg ekki á neinu bera, en borðaði brauðbitann
minn án smjörs og saup sykurlaust kaffi með honum. Síðan háttaði
eg og lagðist í rúmið mitt harða og þrönga, en samt sofnaði eg vært
og mig dreymdi ekki annað þá nótt en góða manninn á fallegu föt-
unum. Nú er hann einn af útgerðarmönnum þeim, sem hafa komist
í efni fyrir „dugnað sinn og hagsýni.“
En eg er nú bara bolsivíki. Eg varð það á leiðinni heim úr
vinnunni ... , en ef byltingin á fram að ganga með vopnum og eg
kem auga á fallega manninn velklædda, guð hjálpi honum þá og
okkur báðum.37
Líklega er réttast að líta á frásögnina sem innlegg í stjórnmálabaráttu rót-
tækra vinstrimanna – líkt og smásögur af kjörum verkamanna sem voru
vinsælar í sósíalískum blöðum erlendis og síðar á Íslandi t.a.m. í tímarit-
inu Rétti. Þó má vel vera að stjórnmálaskoðanir einhverra verkamanna
hafi þróast með þessum hætti. Sjálfsmyndin sem hér birtist kallast í það
minnsta á við þær sem greina má í fyrstu íslensku verkalýðsblöðunum sem
komu út á árunum 1901-1916. Rannsókn á þeim sjálfsmyndum hefur sýnt
að þeir (nær eingöngu) karlar sem skrifuðu í þessi blöð skilgreindu sig
sem eins konar úrhrök, utan við meginstofn þjóðarinnar og að þeir lögðu
megináherslu á verða fullgildir meðlimir íslensks samfélags.38 Í öllu falli
minnir frásögnin okkur á að hugmyndin um verkalýðsbyltingu gat höfðað
til þeirra sem áttu bágt og töldu sig hafa verið beittir órétti. Byltingin í
Rússlandi, fréttir af atburðunum og þeim hugmyndum sem þar lágu að
baki, gátu þannig leitt til þess að fólk endurtúlkaði eigin aðstæður.
Þegar Íslendingar voru komnir í beint samband við fulltrúa rússnesku
byltingarinnar í Moskvu má svo gera ráð fyrir að hún hafi orðið enn nær-
tækari. Í bréfi sem Vilhjálmur S. Vilhjálmsson (síðar rithöfundur og blaða-
maður á Alþýðublaðinu) sendi Einari Olgeirssyni árið 1924 má sjá dæmi
sem bendir til að svo hafi verið. Þar höfum við jafnframt vísbendingu
um hvernig byltingin höfðaði til ungra karla sem veltu fyrir sér hvernig
hægt væri að breyta íslensku samfélagi. Vilhjálmur ber kommúnismann og
stéttabaráttuna saman við K.F.U.M og Ungmennafélögin:
37 H.K., „Þegar eg varð bolsiviki“, Alþýðublaðið 31. desember 1921.
38 Ragnheiður Kristjánsdóttir, Nýtt fólk, bls. 50–63.
RúSSNESK BYLTING Á ÍSLANDI?