Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2017, Qupperneq 109

108
ingarafmælanna sem slíkra er augljóst að þau voru mikilvægur viðburður í
menningarstarfi íslenskra sósíalista, sem gekk í gegnum ýmsar raunir allt
frá 1932 þegar Sovétvinafélagið var stofnað.
En á afmælisdegi byltingarinnar var athygli beint að afrekum sósíal-
ismans og því afli sem byltingin hafði leyst úr læðingi um heim allan.
Byltingarafmælið var þannig ólíkt öðrum hátíðahöldum íslenskra sósíalista
eins og t.d. 1. maí hátíðahöldunum að því leyti að athyglin var á Sovétríkin
sjálf og grundvallargoðsögn þeirra. Það var því erfitt – en reyndist ekki
ómögulegt – að fagna byltingarafmælinu árið 1957. Á fjörutíu ára afmæl-
inu voru Sovétmenn mitt í alþjóðlegri áróðursherferð til að reyna að vinna
bug á skaðanum sem þeir höfðu sjálfir valdið á almenningsálitinu árið
áður og hátíðahöldin tóku mið af því út um allan heim; líka á Íslandi þar
sem velgengni Sovétmanna í geimvísindum var talin hafa jákvæð áhrif á
almenningsálit Íslendinga.
Árið 1967 þegar haldið var upp á fimmtíu ára afmæli byltingarinnar
var augljóst að menningarsamskiptin voru að ákveðnu leyti komin í opin-
berlegan farveg; stöðugleiki (eða stöðnun) ríkti í menningarsamskiptum
Íslands og Sovétríkjanna. Innrásin í Tékkóslóvakíu kom því sem reiðarslag
fyrir íslenska sósíalista og hafði afleiðingar fyrir félags- og menningarstarf
þeirra um land allt. MÍR hélt ekkert opinbert afmæli árið 1968 og bæði
sósíalistar sem og margir annálaðir Rússlandsvinir sniðgengu móttöku
sendiráðsins. Öldur átti eftir að lægja en menningarstarf sósíalista náði þó
aldrei aftur þeim hæðum sem það hafði náð á sjötta áratugnum.
Endalok kalda stríðsins urðu svo til þess að gjörbreyta umgjörð bylt-
ingarafmælisins á Íslandi. 7. nóvember hátíðahöld millistríðsáranna höfðu
verið mikilvægur hluti félagsstarfs vinstri manna og verkalýðsins um land
allt og á fyrstu áratugum kalda stríðsins skipulögðu sósíalistar afmælin
í samvinnu við sendiráðsmenn og diplómata Sovétríkjanna sem notuðu
þau sem vopn í áróðursstríði stórveldanna á Íslandi. Oftast lukkaðist það
ágætlega og vel var mætt á móttökur, sýningar og viðburði, en eins og
við höfum séð settu hernaðaraðgerðir Sovétmanna í Ungverjalandi og
Tékkóslóvakíu strik í reikninginn og sýndu margir sósíalistar þá hug sinn
í verki með því að snúa baki við Sovétríkjunum – eða sniðganga móttökur
þeirra – og segja má að áróðursvopnin hafi þá snúist í höndunum á þeim.
Byltingarafmælisins var þó áfram minnst, sérstaklega í fjölmiðlum, en
lítið virðist hafa verið um samkomur, opna dansleiki og sérstaka fundi af
þessu tilefni, nema þá meðal félagsmanna MÍR sem reglulega skipulögðu
RÓsa MagnúsdÓttiR