Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2017, Side 207

206
Bæði er því um kennt að náttúrufar sé ólíkt á Mars og Jörðu, sem og því að
Jarðarbúar séu ólæknanlega sundraðir vegna grimmra átaka ólíkra þjóða
og menningarsvæða. Í orðum Sterni má finna spádóm um að sósíalistum
heimsins muni mistakast, ekki síst vegna óyfirstíganlegrar þjóðernishyggju,
að bregðast með samstilltu átaki við stórslysi eins og heimsstyrjöldinni
fyrri sem hófst sex árum eftir að bókin var skrifuð. Þar er líka varað við því
að þótt tækist að koma á einskonar sósíalisma í nokkrum hluta heimsins
mundu bæði annmarkar jarðneskra byltingarhreyfinga og sá fjandskapur
sem sú tilraun hlyti að mæta spilla þeirri tilraun svo mjög að sá sósíalismi
mundi verða langt frá þeim draumum sem hugsjónamenn gerðu sér á þeim
tíma sem sagan verður til.
Netti, ástkona Leonids, mótmælir hugmyndum Sterni. Röksemd-
ir hennar fyrir því að Jarðarbúum sé hlíft eru merkilega líkar mörgu því
sem umhverfisverndarsinnar okkar daga nú hafa á lofti um mikilvægi fjöl-
breytni í náttúru og verndun dýrategunda í útrýmingarhættu. Hún segir
að Sterni sé reiðubúinn til að útrýma sérstæðu lífi Jarðarmannkyns fyrir
fullt og allt og gera hið stormasama en dásamlega haf lífsins mun smærra
en ella. Hún sakar hann um að kunna ekki að meta það að Jarðarbúar „eru
ekki aðeins á lægra og veikara menningarstigi en við – þeir eru öðruvísi en
við“ – og rekur af fagurri mælsku dýrmæta kosti þess að þeir fái að þróast
áfram. Rök hennar verða svo til þess að hafnað er í bili tillögu Sterni um
útrýmingu Jarðarbúa.
Margir töldu skáldsögu Bogdanovs vonargjöf byltingarsinnum. Hún var
reyndar gefin út fimm sinnum eftir byltinguna – enda þótt Bogdanov væri
litinn hornauga af valdhöfum og enda þótt bolshevikar teldu staðleysur
mestan part óþarfa draumóra þar eð marxisminn hefði fengið þeim í hend-
ur vísindalega rétta þekkingu á mannlegu félagi. Jafn áhrifamiklir menn
og Anatolí Lúnatsjarskí, fyrsti menntamálakommissar sovétstjórnarinnar,
og Nikolaj Búkharín sem Stalín lét dæma til dauða 1938, skrifuðu mjög
lofsamlega um þessa staðleysusögu. En hún lýsir einnig vissri togstreitu í
huga Bogdanovs sjálfs: milli bjartsýni á að unnt sé að skapa veröld nýja og
góða eftir byltingu með samstillingu vísinda og róttækrar jafnaðarstefnu –
og ills gruns um að í veruleika samtíðar höfundar sé of margar hindranir á
þeim vegi að finna til að það gæti tekist. Sögunni lýkur í einskonar spurn:
Leonid hefur horfið aftur til Jarðar eftir að hafa orðið Sterni að bana. Þar
hefur hann tekið þátt í byltingar baráttu sem er mjög tvísýnt um hvernig
fer – en undir lokin er hann aftur á leið til fundar við Netti á Mars og ósk-
ÁRni beRgMann