Saga - 2010, Síða 22

Áður en tekist verður á við þessa stóru yfirlýsingu forsetans er
rétt að fara nokkrum orðum um það hvernig forsetinn blandaði sér
í íslensk stjórnmál í byrjun árs 2010 og hverju það kann að breyta
fyrir skipulag stjórnmálastarfs á Íslandi.
Segja má að með synjun sinni á fjölmiðlalögunum árið 2004 hafi
Ólafur Ragnar Grímsson vakið 26. grein stjórnarskrárinnar, sem
kölluð hefur verið málskotsréttur forsetans, af dvala og svo endan-
lega fest hana í sessi þann 5. janúar 2010. Allt þar til Ólafur Ragnar
neitaði að undirrita fjölmiðlalögin var það álit margra fræðimanna
og stjórnmálamanna að synjunarvaldið væri eiginlega aðeins form-
legt en ekki raunverulegt — að það ætti með öðrum orðum ekki að
vera sérstakt hlutverk forseta að hafna lögum frá Alþingi.
Með því að synja lögum frá Alþingi staðfestingar öðru sinni festi
Ólafur Ragnar Grímsson þó ekki aðeins í sessi málskotsréttinn held-
ur fól synjunin einnig í sér yfirlýsingu um að forsetinn væri orðinn
virkur í stjórnmálaátökum í landinu. Með því að synja Icesave-lög-
unum staðfestingar tók Ólafur Ragnar því skýra afstöðu gegn ríkis-
stjórninni í málinu og gaf í raun þau skilaboð að framvegis þyrfti
hún ekki aðeins að sannfæra meirihluta þingsins um nauðsyn þess
að veita umdeildum málum brautargengi heldur einnig forsetann.
Hægt er að sjá fyrir sér að í framtíðinni telji forsætisráðherra sig
þurfa að heyra ofan í forsetann áður en umdeild mál eru lögð fyrir
þingið.
Óháð því hvaða skoðun menn kunna að hafa á framgöngu for-
setans eða aðgerðum ríkisstjórnarinnar — eða eftir atvikum
aðgerðaleysi — má ljóst vera að valdahlutföllin í stjórnskipaninni
hafa breyst. Forsetinn tók ráðin af ríkisstjórninni og skýra forystu í
Icesave-málinu. Í rauninni mátti ríkisstjórnin allt frá 5. janúar 2010
sæta því að fylgja ákvörðunum forsetans. og hér var ekki um neitt
venjulegt mál að ræða heldur eitt mesta deilumál í sögu íslenska
lýðveldisins.
Lengst af var sá skilningur útbreiddur að á erlendum vettvangi
ætti forsetinn að halda sig innan markaðrar utanríkisstefnu ríkis-
stjórnarinnar, enda væri hann ábyrgðarlaus af stjórnarathöfnum. en
nú er þessi skilningur einnig gjörbreyttur. Í Icesave-málinu tók for-
setinn skýra forystu í málflutningi Íslendinga í erlendum fjölmiðl -
um, gerði víðreist um alþjóðapressuna þar sem hann talaði jafnvel
gegn stefnu stjórnvalda. Ríkisstjórnin hafði sjálf lýst því yfir að sam-
komulagið við Breta og Hollendinga um Icesave-skuldirnar, sem
ragnheiður kristjánsdóttir22
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 22