Saga - 2010, Page 23

Alþingi sam þykkti fyrir áramótin, væri í raun lykill inn að efna-
hagsuppbyggingu landsins. Með synjun sinni hafði forsetinn því
kippt undan ríkisstjórninni sjálfum grundvelli efnahagsstefnunnar
(samkvæmt skilningi stjórnvalda).
Forsetinn hafði því ekki aðeins breytt valdahlutföllum hér innan -
lands heldur var hann farinn að reka eigin efnahagsstefnu og eigin
utanríkisstefnu, a.m.k. að hluta til í berhögg við stefnu stjórnvalda. Í
viðtölum víða um heim talaði hann gegn Icesave-samkomulaginu
og þar með gegn opinberri stefnu íslenskra stjórnvalda í alvarleg-
ustu milliríkjadeilu sem komið hefur upp hér á landi í áratugi. Í
kjölfarið fóru margir erlendir stjórnmálamenn og alþjóða pressan að
líta svo á að forsetinn væri sá valdamanna á Íslandi sem mestu réði
í málinu.
Meðal fræðimanna er deilt um það hvaða áhrif innkoma forset-
ans inn á stjórnmálasviðið hefur haft á stjórnskipan landsins. Sumir
lögfræðingar hafa til að mynda haldið því fram að í lög fræðilegum
skilningi hafi ekkert breyst. Hér skal ekki lagt mat á hina lögfræði -
legu greiningu en út frá stjórnmálafræðinni blasir við okkur breytt
mynd, valdahlutföll hafa riðlast og fyrir augum okkar hafa orðið
töluverðar breytingar á stjórnarháttum landsins. Nú kann að vera
að mönnum hugnist þessar breytingar ágætlega og að ánægja ríki
með nýja stöðu forsetaembættisins. en merkilegt má í það minnsta
telja að slíkar breytingar geti orðið fyrir tilstuðlan eins manns og án
þess að fjallað hafi verið um þær með lögformlegum hætti af þar til
bærum aðilum í þjóðfélaginu. Öfugt við það sem annars staðar
tíðkast virðist því sem stjórnskipan Íslands sé eins og seigfljótandi
amaba sem einstaka hlutar geta mótað í innri valdabaráttu án lýð -
ræðislegrar aðkomu þjóðarinnar.
Fleiri breytingar hafa orðið á skilningi okkar á beitingu máls-
kotsréttarins. Lengi vel var uppi sá skilningur — til að mynda Vig -
dísar Finnbogadóttur forseta og lagaprófessoranna Ólafs Jóhannes -
sonar og Þórs Vilhjálmssonar — að með synjun forsetans kæmi í
raun til uppgjörs á milli þings og ríkisstjórnar annars vegar og for-
seta hins vegar. Ólafur Jóhannesson segir að ef upp komi stjórn-
málaágreiningur á milli forseta og þings geti þingið jafnvel beitt 11.
grein stjórnar skrárinnar sem kveður á um frávikningu forsetans.2 Í
hverjar eru sögulegar rætur 26. greinar …? 23
2 Ólafur Jóhannesson, Stjórnskipun Íslands, 2. útg. (Reykjavík: Iðunn 1978), bls. 136.
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 23