Saga - 2010, Qupperneq 26

forsetinn steig inn á svið stjórnmálanna í janúar 2010. og því er
kannski ástæða til að halda til haga rétti almennings á Íslandi til
að hafa eitthvað að segja um breytingar á stjórnarháttum í land-
inu. Ákvörðun forsetans hlýtur að kalla á endurskoðun á máls-
kotsréttinum. Í sjálfu sér er það nefnilega ekkert sérstaklega
lýðræðislegt að ákvörðun um þjóðaratkvæði sé í höndum eins
manns, jafnvel þótt hann telji sig í sama flokki og kleisþenes,
Sólon og John Adams. Mun nær væri að færa þann rétt til tiltekins
hlutfalls kjósenda og/eða tiltekins hlutfalls þingmanna. Mögulega
er nú loksins kominn tími til að kalla saman stjórnlagaþing (það
þarf ekki endilega að standast samanburð við þingið í Fíladelfíu
árið 1787) þar sem valdahlutföll ríkisins yrðu endurskoðuð og
beint lýðræði fest í sessi fyrir milliliðalausa tilstuðlan kjósendanna
sjálfra.
Helgi Bernódusson, skrifstofustjóri Alþingis
Uppruni 26. gr. stjórnarskrárinnar1
Alþingi kom saman 10. janúar 1944 og tveimur dögum síðar lagði
ríkisstjórnin (utanþingsstjórnin) fram frumvarp til nýrrar stjórnar-
skrár fyrir lýðveldið Ísland. Það var óbreytt eins og stjórnarskrár-
nefnd allra flokka hafði gengið frá því í apríl 1943. Í athugasemdum
við frumvarpið er stutt klausa sem lítið fer fyrir:
Þá hafði nefndin og til athugunar uppkast að stjórnarskrá fyrir
Ísland, er hæstaréttardómarar og kennarinn í stjórnlagafræði
við háskólann höfðu samið 1940 að tilhlutan þáverandi ríkis-
stjórnar. Var uppkast þetta mjög lagt til grundvallar um öll störf
nefndarinnar.2
Um starf þessara fjórmenninga er nokkur saga: Sveinn Björnsson,
sendiherra Íslands í kaupmannahöfn, var staddur í Lundúnum
síðla árs 1939 og fór fyrir nefnd Íslendinga sem samdi við Breta um
viðskiptamál. Í miðjum klíðum, „fyrri hluta desembermánaðar“,
fékk Sveinn óvænt boð um að hitta að máli „forstjóra Norður landa -
deildar Foreign office, Mr. Collier“.3 Þetta trúnaðarsamtal túlkaði
ragnheiður kristjánsdóttir26
1 Skylt er að þakka einari Laxness og Helga Skúla kjartanssyni fyrir ábendingar
um efnisatriði og dr. Þorsteini Magnússyni fyrir athugasemdir og yfirlestur.
2 Alþingistíðindi A 1944, bls. 10.
3 Sjá Sveinn Björnsson, Endurminningar Sveins Björnssonar (Reykjavík: Ísafoldar-
prentsmiðja 1957), bls. 256–258.
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 26