Saga - 2010, Qupperneq 45

Þegar kom að því að breyta stjórnarskránni 1944 var ákveðið að
koma til móts við kröfur utan þings um að forseti væri einhvers
konar umboðsmaður þjóðarviljans og þess vegna þjóðkjörinn. en
það er ekki víst að þar hafi skipt mestu hugsjónin um beint lýðræði,
og ýmislegt bendir til að þar hafi ekki síður haft áhrif hugmyndir
um að tempra vald flokkanna og draga úr sundurlyndi í íslenskum
stjórnmálum. Umræður þingmanna voru ómarkvissar að því leyti
að ýmislegt sem rætt hafði verið utan þings, þar með taldar hug-
myndir um valdamikinn forseta að bandarískri fyrirmynd, hafði
áhrif á það sem þingmenn sögðu um forsetaembættið. Vandinn var
hins vegar sá að slíkar breytingar mátti ekki gera. Sumir virðast hafa
hallast að alvaldi Alþingis,15 aðrir séð kosti þess að forseta væri fal-
inn tiltekinn hluti ríkisvaldsins. en niðurstaðan var sú að koma ekki
nema að takmörkuðu leyti til móts við kröfur þeirra sem vildu
draga úr valdi flokkanna og Alþingis og færa það í hendur forseta.
Þannig kom ekki til tals að breyta umboði framkvæmdarvaldsins,
gera stjórnina ábyrga gagnvart forseta en ekki þinginu, hverfa frá
þingræði. Það sem sagt var um 26. greinina ber vott um svipaða
togstreitu um valdsvið forseta. Umræðurnar voru því þvers og
kruss og niðurstaðan óljós málamiðlun. einmitt þess vegna er hæpið
að fullyrða að ein hugmynd um útfærslu lýðræðisins sé hornsteinn
lýðveldisstjórnarskrárinnar. Gildir það jafnt um beint lýðræði og
hugmyndir um valdamikinn umboðsmann þjóðarviljans.
Ragnhildur Helgadóttir, prófessor við lagadeild
Háskólans í Reykjavík
Vandræðin við bútasaum — höfnun forsetans og heildarhugsunin
sem aldrei var
Þegar þetta er skrifað er nýlokið talningu í þjóðaratkvæðagreiðslu
um Icesave-lögin. Forseti Íslands synjaði lögum staðfestingar, þjóðin
kaus um þau og þau féllu úr gildi. eftir á að koma í ljós hverjar
afleiðingarnar verða: Pólitískt, fyrir stjórnskipunarþróunina og fyrir
Icesave-málið.
Umræðuefnið hér eru sögulegar rætur 26. greinar íslensku
stjórnarskrárinnar. Því verður haldið fram að fyrir túlkun og beit-
ingu hennar skipti mestu að stjórnarskráin sem samþykkt var í
hverjar eru sögulegar rætur 26. greinar …? 45
15 Sjá 12. nmgr.
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 45