Saga - 2010, Side 57

því að hrófla sem minnst við orðalagi sem varð til í öðru stjórnkerfi
og á grundvelli annarrar hugmyndafræði. Trúlega hefur það auð -
veldað kónginum að horfast í augu við nýjan tíma. Þetta er senni-
lega helsta skýringin á þeirri holtaþoku sem umræðan um 26. gr.
stjórnarskrárinnar hefur ratað í.
Verkurinn er einfaldlega sá að stjórnarskránni var ekki nema að
takmörkuðu leyti breytt til samræmis við nýja valdastöðu þingsins.
orðalag gamla valdskiptingarkerfisins var látið halda sér í veruleg-
um atriðum, en valdheimildir konungs afnumdar með sérstökum
ákvæðum, eins og til að mynda því að undirritun konungs undir
löggjafarmál og stjórnarerindi væri gildislaus nema ráðherra, sem
sækti vald sitt til þingsins, ritaði undir með honum.
Þannig stóðu mál við lýðveldisstofnunina þegar setja þurfti emb-
ætti forseta í stað konungs í stjórnskipunarreglurnar. Vald konungs
til að synja lögum um staðfestingu stóð þá enn að formi til fyrir þá
sök að ekki var með reglum unnt að knýja hann til athafna sem vilji
hans stóð ekki til.
Með lýðveldisstjórnarskránni voru aðeins gerðar einföldustu
breytingar sem leiddu af því að lýðveldið leysti konungdæmið af
hólmi. Heildarendurskoðun var vísað til betri tíma. Hann er ókom-
inn. Ný lýðveldisstjórnarskrá hefur því ekki verið sett.
Í athugasemdum með stjórnarskrárfrumvarpinu 1944 segir um
26. gr.: „ekki hefur þótt fært að veita forseta algert synjunarvald,
eins og konungur hefur haft. Forseta er einungis fenginn réttur til
að skjóta lagafrumvörpum Alþingis undir þjóðaratkvæði.“
Höfundar stjórnarskrárinnar horfa hér einvörðungu á formlega
hlið málsins en ekki hina að í reynd var þessi réttur konungs óvirk-
ur. Lausnin ber merki þessarar tvíræðu stöðu málsins. Hafi hún átt
að vera takmörkun á valdi forsetans, eins og flest bendir til, hefur
hún þvert á móti í reynd aukið vald hans.
Þegar minnst er á forseta í stjórnarskránni merkir það í flestum til-
vikum ríkisstjórn. Þetta má ráða af dönskum uppruna ákvæðanna þar
sem hugtakið konungur er notað fyrir ríkisstjórn. einnig verður að
hafa í huga að undirritun forseta ein og sér veitir lögum ekki gildi. Þau
áhrif hefur hún því aðeins að ráðherra undirriti þau ásamt honum.
Bæði forseti og ráðherra undirrita lög sem handhafar fram-
kvæmdarvaldsins. Neiti ráðherra að staðfesta lög með undirritun
sinni sætir hann ábyrgð eftir þingræðisreglunni og ráðherra -
ábyrgðar lögum. Forsetinn er þar á móti ábyrgðarlaus af þeirri
athöfn sem öðrum.
hverjar eru sögulegar rætur 26. greinar …? 57
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 57