Saga - 2010, Síða 99

rósa magnúsdóttir
„ekkert venjulegt skemmtiferðalag“1
Skilningur og upplifun
íslenskra ferðabókahöfunda á Sovétríkjunum
Allt frá rússnesku byltingunni hefur áhugi Íslendinga á Sovétríkjunum verið
mikill. Hér eru níu ferðalýsingar átta íslenskra sovétfara skoðaðar með það
fyrir augum að rannsaka heimildagildi þeirra og þann mikilvæga þátt sem
þær áttu í að skapa þekkingu á Sovétríkjunum. Breytingar á ferðalýsingum
eru í samræmi við samfélagsbreytingar í Sovétríkjunum eftir andlát Stalíns,
árið 1953, þegar auðveldara verður að ferðast til Sovétríkjanna og sendi-
nefndaskipti stóraukast. Í greininni er áhersla lögð á að skoða hvernig skiln-
ingur íslenskra ferðabókahöfunda á Sovétríkjunum breyttist á tæplega 50
ára tímabili (1933–1982) og að hvaða marki upplifun þeirra litaðist af
íslenskum hefðum og gildum.
Ferðir til framandi landa hafa ætíð þótt í frásögur færandi en þó er
tiltölulega stutt síðan sagnfræðingar fóru að sýna ferðamennsku
áhuga sem rannsóknarefni og nota ferðabækur sem heimildir.
Bókmenntafræðingar hafa lengur haft áhuga á ferðabókaskrifum
sem bókmenntagrein og velt fyrir sér stíl og framsetningu ferða -
bóka, en efnistökin breyttust nokkuð þegar menningar- og félags-
sagnfræðingar tóku að nýta þær sem frumheimildir um höfund og
framandi lönd en kannski fyrst og fremst sem heimildir um heims -
sýn ferðamannsins. Heimildagildi ferðalýsinga er þó umdeilanlegt
enda vakna fjölmargar spurningar við lestur þeirra. er hægt að læra
eitthvað um áfangastaðinn af ferðasögum eða eru ferðasögur ein-
göngu heimildir um sögumanninn/höfundinn? Þar sem reynslu-
heimur höfunda hlýtur alltaf að leika stórt hlutverk í skrifum um
ferðalög hafa fræðimenn einnig velt því fyrir sér að hve miklu leyti
ferðasaga fjalli í raun og veru um heimahagana. Í framhaldi af því
má spyrja að hve miklu leyti ferðasaga sé hluti þroskasögu/ævisögu
Saga XLVIII:1 (2010), bls. 99–128.
1 kristinn Andrésson, Frá Reykjavík til Odessa (Reykjavík: Sovétvinafélag Íslands
1934), bls. 5. Höfundur vill þakka Önnu Dröfn Ágústsdóttur fyrir ómetanlega
aðstoð við öflun heimilda.
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 99