Saga - 2010, Síða 106

sem út kom árið 1982 en Bragi fór þessa ferð árið 1973 á vegum
Alþingis í boði Æðstaráðs Sovétríkjanna.30
Í fyrsta hluta greinarinnar dreg ég fram lýsingar á fyrstu kynn-
um af landi og þjóð og skrif um andstæðurnar gamalt og nýtt. Í
öðrum hluta hef ég skoðað þær hliðar ferðalýsinganna sem varða
sjálfsmynd höfundanna og lýsi því hvernig stjórnmálaskoðanir og
sannfæring um ágæti sovétskipulagsins einkenndi skrif höfunda
fram yfir síðari heimsstyrjöld og hvernig áherslurnar breyttust síðan
í þá átt að þjóðerni höfundanna og íslensk gildi hafa meiri áhrif á
hvernig þeir upplifa Sovétríkin. Að lokum verða dregnar saman
helstu niðurstöður um heimildagildi sovétferðalýsinganna og hlut-
verk þeirra í að auka þekkingu Íslendinga á Sovétríkjunum, en áður
en lengra er haldið er rétt að gera frekari grein fyrir höfundum
ferðabókanna, ferðalöngunum sjálfum.
Sjálfvirkar upplýsingavélar um Sovétríkin
eða hlutlausir uppfræðarar?
Ferðamenn til Sovétríkjanna voru framan af oftast fulltrúar í sendi-
nefndum en síðar (eftir andlát Stalíns) færðist einnig í vöxt að fólk
færi í hópferðir á vegum ferðaskrifstofu Sovétríkjanna, Intúrist.
Færa má sterk rök fyrir því að þeir sem ferðuðust til Sovétríkjanna
hafi ekki verið venjulegir ferðamenn, hvorki sendinefndarfulltrúar
né aðrir, þar sem gestgjafinn lagði mikla áherslu á að vita um fyrir-
ætlanir gestanna og skipti þá litlu hvort viðkomandi var á eigin veg-
um eða hluti af sendinefnd eða ferðamannahópi.
en er yfirleitt hægt að skilgreina venjulega ferðamenn? Á erlend-
um tungumálum eru ólík orð notuð um mismunandi tegundir
ferðamennsku.31 Á ensku er talað um að vera traveller þegar menn
leggja sig fram um að kynnast siðum og venjum fólksins í landinu
sem ferðast er til, en tourist er sá kallaður sem leggur frekar áherslu
á að sjá strendur eða merkar minjar, söfn og kennileiti og reynir ekki
að kynnast heimamönnum.32 Með nokkurri einföldun má halda því
rósa magnúsdóttir106
30 Bragi Sigurjónsson, Boðsdagar hjá þremur stórþjóðum. Frásagnir frá heimsókn til
Bandaríkjanna, Kína og Rússlands (Akureyri: Skjaldborg 1982).
31 Á íslensku er orðið ferðamaður notað óháð ferðamáta, enda þótt í Íslenskri
orðabók sé orðinu túristi (sem er skilgreint sem óformlegt mál) gefin merkingin
(skemmti)ferðamaður. Sjá Íslensk orðabók 3. útg. aukin og endurbætt. Ritstj.
Mörður Árnason (Reykjavík: edda 2002).
32 Sjá Iva Cintrat, „Travel Writing“.
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 106