Saga - 2010, Page 107

fram að sendinefndarfulltrúar og boðsgestir hafi verið einhvers konar
blanda af þessu tvennu þar sem hlutverk þeirra var bæði að fá sem
mesta innsýn inn í líf og störf fólksins í landinu og að skoða söfn og
sögulegar minjar. Þó eru aðrir þættir einstakir fyrir sendinefndar- og
boðsferðaskipulagið sem vert er að hafa í huga. Það var ólíkt öðrum
ferðamáta að því leyti að ferðamanninum sjálfum var boðið (eða
hann valinn) í ferðina, hann þurfti hvorki að borga fyrir ferðina né
uppihaldið á staðnum33 en hann hafði líka tiltölulega lítið að segja
um skipulag ferðarinnar. Því er heldur ekki að neita að frá sjónar-
hóli boðslandsins þótti sendinefndarmátinn ákjósanleg leið til að
halda utan um hópa af gestum, því auðveldara var að stýra þeim og
hafa eftirlit með þeim á áfangastað.34
oftast sáu verkalýðsfélög eða menningarfélög um skipulag ferða
til Sovétríkjanna og fulltrúar þeirra sáu einnig um að bjóða í ferðirnar.
Þannig var það á Íslandi — fyrir stríð sáu Sovétvinafélagið og verka -
lýðsfélögin um boðsferðir og eftir síðari heimsstyrjöld sáu stjórnend-
ur félagsins Menningartengsl Íslands og Ráðstjórnar ríkj anna (MÍR)
um að velja þátttakendur í þessar ferðir. ekki hefur verið gerð rann-
sókn á því hversu margir Íslendingar fóru til Sovét ríkjanna en óhætt
er að áætla að þeir skipti hundruðum.35 Að sjálfsögðu skrifuðu ekki
allir Íslendingarnir ferðasögur, en fjöldi þeirra var þó nokkur og getur
það bæði þýtt að áhugi á efninu hafi verið mikill og að ferðalangar hafi
verið hvattir til að skrifa um reynsluna af Sovétríkjunum.36
„ekkert venjulegt skemmtiferðalag“ 107
33 Stundum fengu sendinefndarmenn og boðsgestir einnig vasapeninga, sjá t.d.
Caute, The Fellow Travellers, bls. 12.
34 Sendinefndarformið var mikið notað í kalda stríðinu í löndum eins og
Sovétríkjunum, kína og kúbu og var leið fyrir stjórnvöld í þessum löndum til
að láta eins og ferðirnar væru á vegum sjálfsprottinna vináttusamtaka eða
verka lýðshreyfinga, en sú var þó ekki raunin. Boðsferðir þekkjast í nútímanum
en eru þá helst á vegum alþjóðlegra samtaka (t.d. NATo) en sjaldnar á vegum
ríkis stjórna.
35 Þetta má ráða af því að fletta íslenskum blöðum eins og t.d. Sovétvininum og
Þjóðviljanum þar sem margoft kemur fram að hópar hafi farið frá Íslandi í ferðir
til Sovétríkjanna. Hér er frekar farið varlega í að áætla tölur en hitt, og nefna
má að fyrir utan ótaldar sendinefndir fóru t.d. tæplega 180 Íslendingar á
heimsmót æskulýðsins í Moskvu árið 1957 og karlakórinn Fóstbræður fór tvis-
var til Sovétríkjanna, 1961 og 1976.
36 erfitt er að sannreyna hvort fólkið hafi verið beðið að skrifa ferðasögur, en þar
sem margar sögurnar birtust fyrst í dagblöðum og fengust síðar gefnar út á
bók má leiða að því líkur að útgefendum hafi fundist efnið eiga erindi til
almennings á bókarformi.
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 107