Saga - 2010, Side 124

sjá hann vísa í Halldór Laxness er hann ákveður að grípa með sér
eina rúllu af klósettpappír, „minnugur þess sem segir í Gerska
ævintýrinu að jafnvel á fínindishótelum í Sovétríkjunum væri slík
munaðarvara með öllu óþekkt“ (16). Auðvitað hafa bækur Halldórs
Laxness haft gríðarlega mikil áhrif á almenna þekkingarsköpun um
Sovétríkin og þess sjást víðar merki að seinni tíma ferðasöguhöf-
undar vísa í ferðabækur fjórða áratugarins.
Bók Agnars er (líkt og sú útgáfa Rauðu hættunnar sem hér er
stuðst við) í tveimur hlutum og í síðari hluta er gerð grein fyrir þeim
eftirmálum sem ferðin hafði á Íslandi. Í þessum tilfellum má því
skoða upplifun höfundar í ljósi þess hvaða viðtökur bókin fékk og
hvernig höfundur lýsti reynslu sinni síðar á ævinni. Þekktasta
dæmið á Íslandi er þó auðvitað viðsnúningur Halldórs Laxness, sem
í Skáldatíma lýsir ferðalögum sínum til Sovétríkjanna á allt annan
hátt en hann hafði gert í Í austurvegi og Gerska ævintýrinu. Halldór
Guðmundsson kemst að þeirri niðurstöðu að trúin á framtíðar-
landið hafi „blindað Halldór á nútímann í Rússlandi“.49 „Það var
ekki fyrr en hugsjónirnar höfðu dofnað sem hann gat sagt frá því
sem fyrir augun bar.“50 Þessi túlkun samræmist niðurstöðu Cautes,
sem segir að samferðamenn Sovétríkjanna hafi verið blindaðir af
fyrirfram myndaðri sannfæringu og því ekki getað metið atburði og
aðstæður í Sovétríkjunum á hlutlægari hátt fyrr en bráði af þeim.51
Það er einnig greinilegt í síðari hópnum að þótt höfundum finnist
sovétskipulagið áhugavert, þá eru þeir alls ekki sannfærðir um að
framtíðina sé að finna í Sovétríkjunum. Að sjálfsögðu hafði pólit ískur
og hugmyndafræðilegur ljómi af Bjarmalandinu minnkað heilmikið
á Íslandi, eins og annars staðar, sérstaklega eftir leyniræðu krústsjovs
og innrásina í Ungverjaland árið 1956, en aðdráttarafl Sovétríkjanna
sem áfangastaðar minnkaði þó ekki enda fyrst upp úr miðjum sjötta
áratugnum sem almenn ferðalög til Sovétríkjanna urðu möguleg.
ef ætlunin er að athuga samband stjórnmálahugsjóna við upp-
lifun af Sovétríkjunum og skrif um landið er nauðsynlegt að skoða
aðrar heimildir, í skjalasöfnum Sovétríkjanna og í einkaskjalasöfn-
um, en í þessari grein hefur einkum verið einblínt á almennt
heimilda gildi bókanna sem sovétferðalýsinga. Í stórum dráttum má
rósa magnúsdóttir124
49 Halldór Guðmundsson, Halldór Laxness, bls. 327.
50 Sama heimild, bls. 316.
51 Árni Bergmann hefur einnig gert þessu góð skil í grein sinni „Trúin á
Rússland“.
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 124