Saga - 2010, Qupperneq 181

Í næsta hluta verks síns ræðir Ólafía um lærð kristin tímatalsfræði og í
byrjun ekki síst um íslenska páskatöflu frá 12. öld sem varðveitt er í Árna-
safni, AM 732a VII 4to. Hún færir rök fyrir því að Ari hafi notað páskatöflu
sem líkst hafi henni. Í framhaldi af því bendir hún m.a. á að ársbyrjanir í
heimildarritum Ara hafi verið 1. september, en ekki 1. janúar eins og nú
tíðkast, og færir góð rök fyrir því að kristnitakan á Íslandi hafi því orðið árið
999. kristnitakan varð um sumarið en Ólafur Tryggvason hefur, að tali
þeirra Sæmundar og Ara, fallið árið 1000, skömmu eftir áramótin 1. sept-
ember, þ.e. sama sumar og kristnitakan varð.
Hin lærðu kristnu tímatalsfræði, sem koma fram í íslenskum sagnarit-
um, urðu með öðrum svip þegar leið á 12. öldina. Fram kom hið svokallaða
Hungurvökutímatal þar sem talið er að kristur hafi fæðst sjö árum síðar en
Beda hafði talið í tímatalsfræðum sínum og Ari fylgir. eins og Ólafía greinir
frá var það Natanael Beckman sem snemma á síðustu öld rakti fyrstur
manna þetta sérstæða Hungurvökutímatal til lærðs fransk-þýsks tímatals-
meistara, Gerlandusar. Skeyttu fræðimenn því litlu framan af, þótt nú sé það
viðurkennt af öllum sérfróðum mönnum. Þetta tímatal hættu íslenskir
sagnaritarar að nota þegar kom fram á 13. öld og hurfu aftur til hins hefð -
bundna áratals eftir krists burð, eins og glöggt sést í sagnaritun Sturlu
Þórðar sonar.
Greinarmunur er gerður á lærðum tímatalsfræðum annars vegar og
alþýðlegum hins vegar. Grundvallarmunur er þar að í lærðum tímatals -
fræðum er notaður tímastigi (tidskala) þar sem einstök ár eru talin í röð frá
ákveðnum upphafspunkti. Slíkir tímastigar geta verið mjög mismunandi
bæði hvað varðar form og upphaf. Afmarkaðir tímastigar geta t.d. verið
ríkis stjórnarár tiltekins konungs, þar sem árin eru talin frá valdatöku hans,
eða 19 ára tunglöld þar sem hvert ár hlýtur sitt númer, svokallað gyllinital.
Tímastigar sem ekki eru afmarkaðir, era, eru tímastigar sem taldir eru án
takmarkana áfram í tíma en ætíð taldir frá ákveðnum tímapunkti, t.d. hin
kristna era, frá fæðingu krists. Alþýðlegt tímatal miðar ekki við tímastiga frá
ákveðnu upphafi, þar eru tímatalsupplýsingar afstæðar, ekki aðeins
skoðaðar frá sjónarmiði kristins tímatals heldur afstæðar í sjálfum sér, þar
sem tímasetningarnar eru einungis upplýsingar um innbyrðis tímaafstæður.
Ólafía bendir á atriði þar sem íslensk sagnaritun á 12. og 13. öld er
greinilega með öðru móti en sagnaritun annarra þjóða á sama tíma, þ.e.
tímasetningar miðaðar við embættistíma eru, með örfáum undantekning-
um, ekki notaðar á Íslandi. Þetta á sér skýringu í stjórnháttum landsins. Þar
var fríríki án konungsvalds og lögsögumannatal Ara fróða varð ekki grund-
völlur tímatals, enda var embætti lögsögumanns valdalítið og hverfult.
Aðeins þrjú dæmi eru um íslensk sagnarit frá 12. og 13. öld með eindregnum
tímastiga, Prestssaga Guðmundar góða og sagnarit Sturlu Þórðarsonar um
Hákon Hákonarson og Magnús lagabæti.
Í merkilegum hluta verksins ræðir Ólafía um norsku konungaröðina í
kvæðinu Noregskonungatali og tímatal hennar. Í kvæðinu, sem er varðveitt
heiðursdoktor 181
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 181