Saga - 2010, Page 199

Páll Valsson, VIGDÍS. koNA VeRÐUR FoRSeTI. JPV útgáfa. Reykja -
vík 2009. 472 bls. Tilvísana-, heimilda-, mynda- og mannanafnaskrá.
Bók Páls Valssonar um Vigdísi Finnbogadóttur, fyrrverandi forseta Íslands,
fjallar um lífshlaup konu sem braut blað í sögu kvenna og þjóðar.
Bókin er skrifuð í þriðju persónu þar sem Páll segir söguna, setur í sam-
hengi og leggur mat á atburði. Hann byggir frásögn sína á samtölum við
Vigdísi og samferðamenn hennar, ýmsum rituðum heimildum, fræðiritum
og loks sendibréfum Vigdísar til foreldra sinna og vinkvenna, einkum þau
ár sem hún bjó erlendis. Vigdís stígur inn í frásögnina öðru hvoru, auð -
kennd með skáletri, og segir nánar frá atburðum eða einstaklingum. Þetta
er fremur óvenjuleg aðferð en kemur ágætlega út. Síðasti kafli bókarinnar
er hins vegar settur upp sem nokkurs konar samtal Páls við Vigdísi og er á
skjön við aðra framsetningu, þótt efnið sé áhugavert. Frásagnarform bókar-
innar eru því þrjú: 3. persóna fræðimannsins Páls, 1. persóna Vigdísar og
svo samtal í lokin.
Í upphafi spyr Páll að hve miklu leyti Vigdís sé „sitt eigið sköpunar-
verk“ (17). Þetta er klassísk spurning ævisagnaritara, en svarið er ekki ein-
hlítt. Það tekur mið af því í hvaða samhengi líf viðfangsefnisins (Vigdísar)
er sett, hvernig það er „lesið“ í þessu endurliti, hvort það er sett fram sem
rökrétt ferli eða blanda af tilviljunum og ásetningi ásamt þeirri samfellu og
rofi sem einkennir ævi hvers eintstaklings. Það fer hins vegar ekki á milli
mála að Páll metur mikils áhrif fjölskyldu og ætternis, þess jarðvegs sem
Vigdís er sprottin úr. Nokkuð ítarlega er því fjallað um ættir Vigdísar,
Sauðlauks dalsfólkið (föðurættin) og Miðdalsættina (móðurættin) og þá eig-
inleika sem þær prýða (bæði kosti og galla). Þetta eru til að mynda list-
hneigð, kröfuharka, ábyrgðartilfinning og agi, einnig menntun, menning og
samfélagsleg ábyrgð sem skilja má að nái fullkomnun í Vigdísi og geri hana
að forseta í fyllingu tímans. Hér fannst mér jaðra við að menningar- og
félagslega mótuð viðhorf og venjur væru sett fram líkt og um erfða fræði -
legar stað reyndir væri að ræða.
Vigdís er undir miklum áhrifum frá föður sínum, Finnboga Rúti Þor -
valds syni, og föðurafa, séra Þorvaldi Jakobssyni. Frá þeim kemur að sögn
fullkomnunaráráttan sem henni finnst að hafi stundum orðið sér fjötur um
fót — eins og hún komist aldrei undan því að sanna sig fyrir þeim. Þessir
tveir áberandi karlar slá tóninn fyrir það sem vakti athygli mína þegar leið á
lesturinn: að Vigdís speglaði sig í augum karla í leit að viðurkenningu sem
vitsmunavera.
Menntaskólamenningarklíkan tesófistar er athyglisverð í þessu sam-
hengi. Tesófistar samanstóð af Vigdísi og þremur strákum, vinum hennar,
sem höfðu brennandi áhuga á menningu, bókmenntum og listum. Vigdís
var eina stelpan en strákarnir tóku henni að sögn sem jafningja (bls. 99). Það
var ekki sjálfgefið að ungar stúlkur eða konur væru teknar alvarlega undir
lok fimmta áratugarins (og miklu lengur en það) og listir, menning og bók-
ritdómar 199
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:54 Page 199