Saga - 2010, Síða 205

ættinu. Varðandi áhrifin í upphafi má þó ekki gleyma því að á 15. öld hafði
trúarlegt svigrúm kvenna stóraukist, m.a. fyrir áhrif frá devotio moderna-
hreyfingunni. Aðstæður kvenna í lútherskri kristni brutu að því leyti ekki
svo mjög í bága við það sem gerðist þar sem devotio moderna gætti í kaþólsku
kirkjunni.
Frá sjónarhorni íslenskrar kirkjusögu er sú niðurstaða kristínar Ást-
geirsdóttur hins vegar einkar áhugaverð að íslenskar kvenréttindakonur
hafi í öndverðu ekki átt í deilum eða rökræðu við íslensku þjóðkirkjuna og
að margt bendi þvert á móti til að þjóðkirkjan hafi a.m.k. sýnt réttindabar-
áttu kvenna umburðarlyndi fremur en að hún hafi verið henni andvíg. Þá
telur hún að Hallgrímur Sveinsson (1841–1909) og Þórhallur Bjarnarson
(1855–1916), sem gegndu biskupsembættinu á tímabilinu 1889–1916, hafi
beinlínis stutt kvennahreyfinguna en eiginkonur beggja, elina Sveinsson
(1847–1934) og Valgerður Jónsdóttir (1863–1913), voru virkar í kvennabar-
áttunni. Þetta er önnur mynd en blasir við sums staðar annars staðar á
Norður löndum og bendir til áhugaverðrar sérstöðu sem svo sannarlega
væri vert að kanna frekar (bls. 139–140). Hitt er svo annað mál að trúarlegra
eða lútherskra við horfa gætir í mjög mismunandi mæli hjá þeim konum
sem við sögu koma. Má þar nefna að mikill munur er á Bríeti Bjarn héðins -
dóttur og Ingi björgu H. Bjarnason annars vegar og t.d. Ólafíu Jóhannsdóttur
og Guðrúnu Lárus dóttur hins vegar. Ingibjörg og Guðrún voru tvær fyrstu
konurnar sem tóku sæti á Alþingi. Ingibjörg var jafnan veraldleg í mál-
flutningi. kristin dómsmál voru aftur á móti meðal helstu baráttumála Guð -
rúnar (bls. 244, 249). kristinnar orðræðu gætti lítið hjá Bríeti þótt ekki ætti
hún heldur í deilum við kirkjuna (bls. 139). ekki aðeins orð heldur og
athafnir Ólafíu voru hins vegar vígð kristninni. Það var þó e.t.v. einkum á
síðari hluta ævinnar þegar eiginleg kvennabarátta hafði vikið hjá henni fyrir
líknarstarfi meðal kvenna.
Samspil kvennahreyfingarinnar og kristinnar trúar var sem sé allt
annað en einfalt meðal íslenskra kvenna. Áttu þær sumar greinilega í
svipaðri tog streitu og sagnfræðingurinn Inger Hammar (1942–2007) dró
fram meðal sænskra kvenréttindakvenna sem áttu erfitt með að samþætta
annars vegar viðhorf sín til kynhlutverks síns, vinnu kvenna utan heimilis,
frelsis og siðferðis í kynlífi og kosningaréttar kvenna og hins vegar þau
kristnu gildi sem þær höfðu verið aldar upp við eða aðhylltust af öðrum
ástæðum (bls. 107–110). Þessu máli gegnir í öllu falli um Ólafíu Jóhanns -
dóttur, sem augljóslega gat ekki samræmt kvenréttindabaráttu sína á önd-
verðri starfs ævinni og þau kristnu viðhorf sem hún tileinkaði sér síðar á
ævinni. Hjá henni var togstreitan e.t.v. skýrust af þeim konum sem kynnt-
ar eru til sögunnar hér. Þar kann þó að vera um persónueinkenni að ræða.
Ólafía var eldhugi að hverju sem hún gekk, eða „æsingamaður“ eins og
hún sagði sjálf (bls. 208, 214 o.áfr.). Slíkir einstaklingar eiga oft erfitt með
að sætta þær hugsjónir sem þeir aðhyllast á mismunandi skeiðum lífsins og
gangast við þeim öllum.
ritdómar 205
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:54 Page 205