Saga - 2010, Side 208

á milli þess sem sótt er orðrétt í heimildir og hins sem sótt er óbeint í aðrar
heimildir, eða ímyndunarafl höfundar, skapist hvað eftir annað rof í frá-
sögnina og truflar það lesturinn töluvert. Þegar ég las samtöl Ragnars við
samferðafólk sitt gat ég ekki stillt mig um að fletta aftur og aftur upp í til-
vitnanaskrá til að komast að raun um hvert textinn var sóttur.
Í ljós kom að ótrúlega oft var hann sóttur í bréf Ragnars til Ólafar Nordal
en bréfasamband þeirra virðist hafa verið mjög innilegt og á margan hátt
áhugavert. Það truflaði mig hins vegar mikið að vita til þess að samræður
sem Jón karl setur á svið milli Ragnars og Ólafar gætu í raun aldrei hafa átt
sér stað — því að þær höfðu áður átt sér stað í bréfum og varla hefðu þau
farið að endurtaka það sem þau höfðu áður skrifað við þetta tækifæri.
Vitneskjan um þetta dregur þannig töluvert úr trúverðugleika frásagnar-
innar, sem að öðru leyti er mjög vel upp byggð og vel skrifuð.
Persónuleg bréf, líkt og þau sem Jón karl byggir frásögn sína að stórum
hluta á, eru að mínu viti einstaklega áhugaverðar og ríkar heimildir. Það
sem gerir þær áhugaverðar eru ekki aðeins orðin sem þau innihalda heldur
einnig, og ekki síður, það samband bréfritara og viðtakanda sem bæði mót-
ar bréfin og bréfin afhjúpa. Ragnar í Smára skrifar annars konar tungumál í
bréfum til Ólafar Nordal en til Sigurðar Nordal eða til vinkonu sinnar
Sigríðar Helgadóttur eða þá til eiginkonu sinnar Bjargar ellingsen, sem er
undarlega nálæg og fjarlæg í senn í allri frásögninni. Samband bréfritara
mótar ekki aðeins umgjörð og innihald bréfsins heldur einnig þann sann-
leika sem þar er dreginn fram. Jón karl kýs að láta sem þetta skipti engu
máli og rífur þannig orð, sem skrifuð eru í trúnaði milli tveggja einstaklinga,
hvað eftir annað úr samhengi, lætur þau ferðast nokkur ár fram og aftur í
tíma og ætlar þeim stað í allt öðru samhengi en þau voru upphaflega sett
fram í. Rök Jóns karls fyrir því að beita þessari aðferð eru væntanlega þau
að þessi aðferð þjóni þó alltaf tilgangi hans, þ.e. að draga upp mynd af þeim
manni sem Ragnar í Smára var, persónu hans, skoðunum og athöfnum.
Þótt Jón karl vísi ætíð í heimildir þegar texti er tekinn orðrétt upp, er
margt athugavert við meðferð hans á heimildum. Jón karl vísar ekki í þær
heimildir sem hann vitnar ekki orðrétt í, enda þótt hann noti þær augljóslega
til að lýsa framvindu atburða, staðháttum og persónum. Hann gerir með
öðrum orðum mikinn greinarmun á beinum og óbeinum tilvitnunum. Hann
umgengst beinar tilvitnanir sem höfundarverk en sýnir um leið öðrum til-
vitnunum, sem þó hljóta að gegna mikilvægu hlutverki í þeirri fræðilegu
vinnu sem liggur bókinni til grundvallar, ákveðið virðingarleysi. kannski
má segja að þessi aðferð bendi til þess að Jón karl beri meiri virðingu fyrir
höfundi orðanna en þeim upplýsingum sem þau hafa að geyma. Stað -
reyndir og upplýsingar sem sóttar eru í heimildir eru ekki rekjanlegar nema
þær séu teknar orðrétt upp og geti þar með talist höfundarverk annars höf-
undar. Þetta dregur augljóslega töluvert úr fræðilegu gildi bókarinnar. Að
mínu viti hefði verið betra að stíga skrefið til fulls, annaðhvort með því að
vísa ætíð í heimildir þar sem við á, og gera þannig verkið trúverðugra sem
ritdómar208
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:54 Page 208