Saga - 2010, Síða 218

hinu, gerir athugasemdir um annað en heldur sig að öðru leyti við einfalda
frásögn með stöku sviðsetningu. Þegar dregur til tíðinda í lífi Þórbergs —
Sóla kemur til sögunnar — sviðsetur Pétur samtölin, en þessari aðferð beitir
hann ekki annars staðar í verkinu.
Fleira bætist við, guðspeki, jóga, esperantó — Bréf til Láru. ekkert kemur
á óvart, þótt frásögnin sé aðlaðandi og skemmtileg. Fyrra bindinu lýkur
með brúðkaupsferð Þórbergs og Margrétar á æskuslóðir Þórbergs í Suður -
sveit, sögu af rigningarsumri og upprifjunum á bernsku Þórbergs. Fyrra
bindið er kannski ögn meinleysislegt, þegar upp er staðið. engin bein eða
augljós viðbót við sögu Þórbergs og sagan kannski meira virði fyrir það
hver segir hana en beinlínis innihald sitt.
Nýr tónn er sleginn strax í upphafi síðara bindisins. Það er stærri bók og
efnismeiri og það er saga fleira fólks en Þórbergs. Rússlandsferð í fyrsta kafl-
anum og það má segja að pólitíkin sé undirliggjandi þáttur í gegnum alla
bókina, ásamt hinum flóknu og að sumu leyti óljósu tengslum Þórbergs við
vini sína, rithöfunda og aðra tengda þeim rithöfundahópi sem Þórbergur til-
heyrði og sem setti svip sinn á íslenskt menningarlíf allt frá fjórða áratugn-
um og fram á þann sjöunda. Pétur gerir þessu öllu talsverð skil og það má
merkja á textanum meiri forvitni af hans hálfu en í fyrra bindinu, þar sem
markmiðið virðist frekar að byggja upp ákveðna tegund frásagnar. Það er
líka margt í íslensku bókmennta- og menningarlífi eftirstríðsáranna sem
virðist þarfnast skýringar og greiningar af einhverju tagi en reynist síðan
erfitt að skýra. eitt furðulegasta atriðið er kannski það sem Pétur kallar þrá-
hyggju Þórbergs „í afstöðunni til Sovétríkjanna“ (bls. 253). Fleiri rithöfund-
ar og menntamenn sem koma við sögu, ekki síst Halldór Laxness og
kristinn e. Andrésson, voru lengst af harðir sovétvinir. Ólíkt Halldóri gekk
Þórbergur aldrei af trúnni. Þótt samanburðurinn sé áhugaverður og mikil-
vægur er sovéttrú Þórbergs þó einhvern veginn öðruvísi en hinna. Halldór
er pragmatistinn í hópnum, hann sér hvert stefnir og þegar sovéttengslin
eru orðin óbærileg hristir hann þau af sér með uppgjöri gagnvart sovétholl-
ustu sinni og sovétferðum, í Skáldatíma sem kom út 1963. kristinn e. heldur
sinni fölskvalausu sovéttrú fram í andlátið, enda háður félögunum í Moskvu
um margt, þar á meðal lífeyri sem gerir honum kleift að lifa mannsæmandi
lífi síðustu misserin fyrir andlátið. en hjá Þórbergi er það „þráhyggja“; hann
gengur lengst allra í að verja Sovétríkin, jafnvel svo langt að halda fram full-
komnum fjarstæðum eins og þeim að í Sovétríkjunum sé flokkslaust kerfi
og mannlíf komið á æðra stig en í vestrinu (bls. 150).
Pólitískt uppgjör Halldórs Laxness í Skáldatíma fer í taugarnar á Þórbergi
og hann skrifar mikla svargrein í Tímarit máls og menningar sem Pétur segir
að sé „einhver beittasta og best stílaða ritsmíð Þórbergs frá síðari árum“ (bls.
207). Pólitíska uppgjörið varðar fleira en Sovétríkin. Það varðar kannski ekki
síður þá pólitísku samstöðu menntamanna sem gerði að verkum að róttækir
vinstrimenn höfðu yfirburðastöðu í menningarlífinu á Íslandi um langt ára-
bil. Það verður ljóst af frásögn Péturs hversu mjög þetta hangir allt saman í
ritdómar218
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:54 Page 218