Jökull - 01.01.2014, Page 98

Bryndís Brandsdóttir og Finnur Pálsson
þeim voru ekki greind í Bárðarbungukjarnanum. Nítj-
ándu aldar öskulög í kjarnanum eru frá 1823V, 1838G,
1854G, 1883G, 1887V og 1892G (V=Vatnajökull,
G=Grímsvötn, S.S., 1978).
Tröllagígagosið sem hófst 30. júní 1862, sást vel úr
Skaftafells-, Rangárvalla- og Árnessýslum en minna
af Norðurlandi vegna þrálátra norðanátta. Aska, ef
einhver var, hefur því borist til suðurs frá gosstöðvun-
um. Sigurður Þórarinsson (1972) og Ólafur Jónsson
(1945) rekja frásagnir dagblaða af eldgosinu í Trölla-
gígum á árunum 1862–1864. Menn urðu varir við
eldana fram á haustið 1862 og af og til um veturinn.
Sumarið 1863 varð eldgoss oft vart og um miðjan júlí
var himinn mjög rauður og mistur mikið bæði fyrir
sunnan og norðan land, án öskufalls (Ólafur Jónsson
1945). Þann 2. ágúst varð enn vart við mikið eldmist-
ur sunnanlands, svo að sólar naut ekki allan daginn,
vindur var aust-norð-austan, og féll aska á efstu bæj-
um í Mýrdal og innstu bæjum í Fljótshlíð, og öskuryk
sást á Eyjafjallajökli (Ó.J., 1945). Ólafur Jónsson
(1945) telur að eldvörpin liggi á milli Rjúpnabrekku-
jökuls og Kistufells í framhaldi af gígaröðunum á
Dyngjuhálsinum og vitnar þar til lýsingar Sigurðar
Gunnarssonar á brunahraunshryggjum á því svæði
sumarið 1871. Sigurður Þórarinsson (1972) telur að
gosið í Tröllagígum hafi staðið með hléum frá 1862
til 1864. Hartley og Thordarson (2013) telja að syðri
hluti Holuhrauns hafi runnið samtímis Tröllahrauni.
Slitrótt gígaröð Tröllagíga er samtals um 20 km
löng og nær norður á móts við Hamarinn. Framhald
gígaraðarinnar liggur um vesturjaðar Köldukvíslar-
jökuls og yfir á Dyngjuháls. Lýsingar Sigurðar Gunn-
arssonar um breytingar á norðurkinn Vatnajökuls á
milli áranna 1852 og 1871 og „brunahraunshryggj-
um upp úr gaddinum hingað og þangað mikilfengleg-
ir, er sýndu glöggt að þar höfðu hraunflóðin steypst
ofan“ bendir til þess að samhliða gosinu í Tröllagíg-
um hafi gosið í vestanverðum Dyngjujökli og hraun
runnið þaðan niður á Dyngjuháls. Því að þótt ætla
megi að bráðnun hlýindasumarið 1871 (Frjéttir frá Ís-
landi) hafi leitt í ljós áður óséð hraun undan Bárðar-
bungu er illmögulegt að skilja lýsinguna öðruvísi en
svo að brunahraunshryggirnir upp úr jöklinum séu úr
nýmynduðu hrauni sem ekki sér til í dag (4. mynd),
þrátt fyrir að jöklar hafi rýrnað til muna frá 1871. Vel
er líklegt að kvikugangar hafi leitað til norðurs og suð-
vesturs frá Bárðarbungu í Tröllagígagosinu, sem sam-
anstóð af nokkrum goshrinum. Samhliða gæti gosið
1867 einnig hafa tengst Dyngjuhálsi.
Grímsvötn 1867
Norðanfari 6. árg., 32–33 tbl., 10. sept. 1867, bls. 65.
„Aðfaranótt hins 31. f. m. [ágúst] sást í Bárðardal,
Fnjóskadal, Eyjafirði og Skagafirði, eins og vottur
þess að eldur mundi uppi suður í fjöllum, og ept-
ir stefnunni hjeðan í Vatnajökli, Tungnafellsjökli eða
Dyngjufjöllum, því reykjarmökk, glæringar og sem
loga lagði á lopt upp, sem smátt og smátt skaut upp,
sem úr logandi kolagröf. Deginum áður fannst hjer
víða nyrðra um morguninn megn náma- eða brenni-
steínsfýlulykt. Ekkí höfum vjer enn heyrt þess getið, að
jörð hafi við þetta tekið neinum litaskiptum, og heldur
ekki að málnytupeningur hafi gelzt.“
Í Norðanfara 6. árg., 34–35 tbl., 25. sept. 1867
bls. 69 segir í bréfi úr S-Múlasýslu frá 3. sept.: „Nú er
verið að tala um að eldur sje uppi í einhverjum jökli,
og í gær kom hjer undarleg móða yfir sveitir.“
Norðanfari 6. árg., 36–37 tbl., 9. okt. 1867, bls. 71.
„ELDGOSIÐ. Nú höfum vjer fengið sannar fregnir
um að eldgosið sem getið er í blaðinu hjer að fram-
an, hafi verið upp úr svonefndum Skaptárjökli, sem
er einn hluti af suðurhlíðinni á Vatnajökli. Eldgos-
ið byrjaði 27. ágúst, en hinn 28.–29. var loginn svo
mikill, að í heiðskýru veðri, sem þá var, gætti engr-
ar sólarbirtu. Jafnframt loganum kom upp úr jökl-
inum svo mikið vatnsflóð, að tók yfir allan Skeiðar-
ársand, sem er hjer um 7 mílur á breidd. Flóð þetta
var svo stórkostlegt, að út leit fyrir að um það hefði
mátt sigla haffæru skipi. Vatnsflóðið eyðilagði mest-
an hluta engjanna í vesturparti Öræfasveitar; einnig
hafði það tekið brot af hafskipi, sem árum saman hafði
legið þar á sandinum niður við flæðarmál og talsvert
af rekaviði er það flutti fram á sjó. Eldgosið hafði
sprengt upp jökulinn, svo að stykkin úr honum fluttust
á flóðinu langar leiðir eptir sandinum og sumt út á sjó
er láu þar strandlengis við fjöruna sem hafís. Eld- og
vatnsflóð þetta varaði í 13 daga.“
Talið hefur verið að gosið hafi á þremur stöð-
um (þrír aðgreindir mekkir sáust úr Reykjavík) og að
nyrsti mökkurinn hafi verið í Grímsvötnum. Öskufall
var lítið. Átta mið eru til á gosstöðvarnar (S.Þ., 1974).
98 JÖKULL No. 64, 2014