Jökull - 01.01.2014, Qupperneq 102

Bryndís Brandsdóttir og Finnur Pálsson
hlaupið náði hámarki 14. mars, rénaði allmikið dag-
inn eftir og virtist áin orðin reið 16. mars (S.Þ., 1974).
Hlaupið var talið hið stórkostlegasta í manna minn-
um og einkum þótti jakaburðurinn mjög mikill, jaka-
hrönnin lá 7 km eftir veginum og allt til sjávar. Hlaup-
ið barst til Vestmannaeyja þar sem sjórinn umhverfðist
svo menn náðu við illan leik til lands (S.Þ., 1974).
Sigurður Þórarinsson (1974) telur að fregnir um
eldsumbrot í nóvember 1891 og janúar 1892 ekki geta
talist örugg sönnun þess að um gos hafi verið að ræða,
og þaðan af síður að það hafi verið í Grímsvötnum.
Miðað við að Grímsvötn, eins og við þekkjum þau í
dag, ráða ekki við slík stórhlaup nema með viðbótar-
innrennsli verður að ætla að eldgos innan vatnasviðs
þeirra (sunnan Bárðarbungu, 4. mynd) hafi brætt jök-
ulinn og vatnið runnið til Grímsvatna mánuðina á und-
an hlaupinu. Gosið gæti hafa verið slitrótt og því tek-
ið lengri tíma að fylla vötnin og koma hlaupinu af
stað. Greinilegt er að hlaupið hagar sér líkt og Gjálp-
arhlaupið, með fljóðbylgju niður sandinn sem brýtur
upp jökuljaðarinn og ber ísjaka niður allan sand.
Skeiðarárhlaup hófst 18. janúar 1897. Hlaupið var
ekki talið eins stórvaxið og hlaupið 1892 en mikill
jakaburður fylgdi því. Stefán landpóstur, á leið austur
sandinn sneri við þegar hann sá flóðbylgju brjóta upp
jökulinn við Sæluhússkvísl (S.Þ., 1974).
Ísafold 24. árg., 82. tbl., 20. nóv. 1897, bls. 326.
„Fyrir tæpum hálfum mánuði fór að bera töluvert
á öskufalli um suðurhjeruð landsins, allt austan frá
Skeiðará og jafnvel vestur að Hvalfirði, ef eigi lengra,
mest þó austanfjalls (Hellisheiðar). Segir svo skil-
orður maður úr Laugardælahverfi í Flóa, að þar hafi
fyrst orðið vart við það í harðri austanátt og dimm-
viðri sunnudagsmorguninn 7. þ. m., á sauðfje, er var
allt krímótt í framan og aptur á háls. Þriðjudaginn
næstan eptir, 9 s. m., var bjart veður, og mátti þá sjá
háan öskumökk uppi af Hestfjalli í Grímsnesi, tók út
yfir fjallið beggja vegna og hátt í lopt upp. Nokkrum
dögum síðar, aðfaranótt sunnudagsins næsta, snjóaði
nokkuð eystra, og var þá mikið ryk á snjónum um
morguninn, eins og mómold. Undir Eyjafjöllum og
í Mýrdal hafði öskufallið gert vart við sig í norðanátt.
Af eldgosi stafar það sjálfsagt, þetta öskufall; en hvar
það muni vera, er óráðin gáta. Það getur naumast
verið í neinum af suðurjöklunum, eptir áttinni, þar
sem reykmökkurinn sást úr Flóanum, fráleitt sunnar
en nyrzt í Vatnajökli; bezt virðist stefnan koma heim
við Dyngjufjöll (Öskju)“. Þessi stefna bendir til þess
að gosið hafi við Grímsvötn (S.Þ., 1974).
Gos í Vatnajökli 1902–1903
Ösku varð vart á fé á Fljótsdalshéraði 13. desember
1902 og eldsbjarmi sást í suðri frá Hrafnagili í Eyja-
firði 20. desember. Í sama mánuði komu hlaup í
Skjálfandafljót og Jökulsá á Fjöllum sem tóku af ferj-
ur á báðum. Þrír eldstrókar sáust frá Reykjahlíð
31. janúar 1903. Sigurður Þórarinsson (1974) dregur
þá réttmætu ályktun að þessar fréttir bendi eindregið
til eldsumbrota í Vatnajökli, suður af Dyngjuhálsi.
Norðurland 2. árg., 38. tbl., 13. júní 1903, bls. 151.
„Á áliðnum degi þ. 28. maí síðastl. sá síra Árni pró-
fastur á Skútustöðum mökk koma hátt upp á loftið og
bera yfir miðja Trölladyngju, skamt vestan við Sel-
landafjall, sem er allhátt; mökkinn bar fullum þriðj-
ungi hærra en fjallið. Frá kl. 10 og fram eftir nótt-
inni sáust eldneistar alltíðir, sumpart í mekkinum og
sumpart á allstóru svæði til beggja hliða. Morgun-
inn eftir var heiðskírt og bjart veður, en þá virtist
liggja brunamóða á Dyngjufjöllum og út á Bláfjall.
Mökkurinn kom þá aftur upp um daginn, miklu ljósari
en áður, líkur hveragufu, stóð beint upp í loftið, og
var á að gizka helmingi lægri en daginn áður. Eftir
þann dag bar lítið á þessu. Eldgosið hlýtur að vera
í Vatnajökli og ber yfir sömu stöðvar eins og eldgos,
sem menn þóttust sjá í síðastl. desember... Tæpri viku
eftir er eldgosið sást í maí, 4. og 6. þ. m., komu svo
mikil hlaup í Jökulsá á Fjöllum og Skjálfandafljót, að
fádæmum sætir. Kunnugir menn geta ekki gert sér
grein fyrir þeim hlaupum á annan hátt en þann, að
þau hljóti að hafa staðið í sambandi við eldsumbrot.
Geta má þess jafnframt, í síðastl. desemb. komu líka
í bæði þessi vötn svo óvenjulega mikil hlaup, að þau
tóku ferjur á báðum vötnunum. Sennilegt þykir, að
þau hafi stafað af samskonar orsökum.“
Norðurland 2. árg., 39. tbl., 20. júní 1903, bls. 155.
Úr bréfi Halldórs Illugasonar á Halldórsstöðum, rit-
að 12. júní. „Menn hafa þózt sjá þess full merki, að
eldur mundi uppi vera suður á öræfum. Mývetning-
ar hafa séð reykjarmökk mikinn í suðri. Reykdæl-
ir sáu og eldbjarma mikinn eina nótt eigi alls fyrir
löngu. Eigi hafa menn vitað með vissu, hvar eldgos
102 JÖKULL No. 64, 2014