Jökull - 01.01.2014, Blaðsíða 101

Umbrot tengd Bárðarbungu og Grímsvötnum á 19. öld.
Vatnajökull? 1877
Skuld 1. árg., 11. tbl., 12. okt. 1877, dálkur. 109. „Þeg-
ar lygnt hefir verið á milli, hefir verið hlýtt, og á
mánudaginn var (8. okt.) hér (Eskifirði?) volgr vindr,
um kvöldið jafnvel svo ilvolgr eins og maðr stæði
álengdar nálægt báli. Þegar þurt hefir verið, hefir
verið hér talsvert öskufall og jarðrót öll gránað; það
hefir enda mátt merkja talsverða ösku inni í lokuð-
um húsum, svo smágert er dustið. Ýmsir þykjast hafa
heyrt elddynki um þetta mund.“
Í Frjettum frá Íslandi 1876 bls. 48 segir: „Raunar
þóttust menn í ýmsum hjeruðum og nokkrum sinnum á
árinu sjá og heyra merki þess, að eldur væri uppi, en
að líkindum hefur það þó ekki verið, að minnsta kosti
eigi á þessum [Öskju] eldstöðvum.“
Nánari fréttir af þessu gosi höfum við ekki fundið.
Gos við Grímsvötn og Skeiðarárhlaup 1883
Eldgos hefst um 15. janúar 1883, mið frá Eiðum
benda til þess að gosið hafi í Grímsvötnum og jafnvel
þar suðuraf. Skeiðarárhlaup hefst 2 mánuðum seinna,
13. mars. Hlaupið vex með hefðbundnum hætti og
flæðir yfir allan sandinn 21. mars. Í Norðanfara er
lýsing á hlaupinu úr bréfi frá Öræfum sem gefur til
kynna að hlaupið hafi vaxið með svipuðum hætti en
verið mun meira að vatnsmagni en hefðbundin hlaup.
Til þess að svo megi gerast þarf að bæta í Grímsvötn-
in, með bræðslu jökuls utan vatnanna. Líklegt verður
að telja að gosið hafi norðan vatnanna.
Norðanfari 22. árg., 35.–36. tbl., 6. ágúst 1883,
bls. 75. „Skeiðará hefur ekki hlaupið síðan 6. janúar
1873 fyrri en núna 12. eða 13. marz, þ.á. þá byrjaði
eitt, en fór mjög hægt í 4 daga, en frá 17. til 22., ætla
jeg að hlaupið hafi orðið eitt með þeim stærstu, en svo
fór heppilega, að það fór mest fram sjálfan eyðisand-
inn, en minna til landa, og skemmdi því lítið eptir því
sem vant hefir verið. 22. marz mun hafa orðið vart við
eld, til að sjá norðan við Skaptafellsfjöllin; fjell þá
sandur næstu daga á eptir svo að sporrækt varð hjer
í sveit, og mun hafa af því veikst og drepist talsvert af
fjenaði, helzt í Svínafelli.“.
Gos í Vatnajökli 1883
Austri 1. árg., 1. tbl., 22. des. 1883, bls. 4. „Ætla menn
að þetta stafi meðfram af jarðeldi, er sást uppi fyrri
hluta októbermán. inn í óbyggðum og sem mun vera
uppi enn, eptir þvi sem ráða er af roða þeim, er jafn-
an sézt á lopti, þegar heiðrikt er. Eigi verður sagt með
vissu, hvar eldurinn er, en eptir aðstöðu að ráða, virð-
ist hann vera nálægt norðurbrún Vatnajökuls.“
Frjettir frá Íslandi 1883 bls. 4. „Svo bar ekki neitt
á þessu gosi, fyrri en 8. október. Þá sást frá Eyð-
um í Fljótsdalshéraði eldur á tveim stöðum í áttina
til Vatnajökuls. Vestri eldinn bar við suður af Kverk-
fjöllum, og hefir það verið hinn sami og áður (við
Grímsvötn?); en svo sást annar austar, að sjá í suð-
ur af Snæfelli; sýndist mönnum hann vera öllu meiri
en hinn tilsýndar. Þá varð vart við ofurlítið öskufall
á Seyðisfirði. Eigi hafa menn fengið neinar ljósari
fregnir af eldgosi þessu; en af Ioftsútliti og öðru má
ráða, að eldurinn hefir verið uppi fram eftir vetri.“
S.Þ. (1974) telur að gosið hafi á Grímsvatna- eða
Kverkfjallasvæðinu í október og fram undir jól. Eld-
gos með upptök í eða við Vatnajökul urðu því bæði
við upphaf og lok árs 1883.
Gos í eða við Vatnajökul 1885, 1887, og 1888–1889
Dagblaðafréttir um þessi gos eru mjög takmarkaðar.
Dagana fyrir landskjálftann í Kelduhverfi 25. janúar
1885 bar á öskufalli um efri hluta Fljótsdalshéraðs
(Austri, 2. árg., 4. tbl., 14. apríl). Skaftfellingar verða
varir við eld í Vatnajökli í ágúst 1887 og menn nyðra
verða varir við eldgos í Vatnajökli eða þar í grennd
ásamt jarðskjálftum veturinn 1888–1889. Í ískjarna
Bárðarbungu er öskulag sem heimfært er á gosið 1887
en jafnframt sagt passa betur við1888–1889 (S.S.,
1978). Efnagreiningar sýna að askan er basalt-andesít
og mjög svipuð að efnainnihaldi og askan úr Gjálp
(S.S., 2000).
Gos í Vatnajökli 1891–1892 og 1897
Vart var við eldgos í Vatnajökli í nóvember 1891.
Gosinu fylgdi „öskuduft í lofti“ um Borgarfjörð (Ísa-
fold) og Suðurland (Skírnir 1892, bls. 13). Í Fjallkon-
unni 9. árg., 15. tbl., 12. apríl 1892, segir á bls. 59.
„Öskufalls varð vart í vetr á sumum stöðum sunnan-
lands, enn hvar eldr hefir verið uppi, er ekki kunn-
ugt. Úr Skagafirði sást snemma í janúar birta af jarð-
eldi, og virtist eftir stefnunui, að eldgosið mundi vera
í norðvestanverðum Vatnajökli“.
Stórt Skeiðarárhlaup fylgdi í kjölfarið, í mars
1892. Menn urðu varir við vöxt í Skeiðará 12. mars,
JÖKULL No. 64, 2014 101