Breiðfirðingur - 01.05.2018, Blaðsíða 40

BREIÐFIRÐINGUR40
gerð Landnámu (frá því um 1300), kemur bæjarnafnið Staðarhóll ekki beinlínis
fyrir, en þar stendur: „Þjóðrekr son [Slétt]u­Bjarnar ok Þuríðar [Steinólfsdóttur,
Ingj]aldssonar hins hvíta, kom ungr til Íslands ok nam Saurbœ allan á [mi]lli
Tjalda[ness ok] Múlafells ok bjó undir Hól. Hans son var Sturla ok ... Son Sturlu
var Þórðr faðir Þóríðar“ (M32; ÍF I, bls. 158).
Jakob Benediktsson (ÍF I, nmgr. 5, bls. 159) gerði ráð fyrir því að bærinn
undir Hóli væri vafalaust Staðarhóll en nýlega hefur Helgi Þorláksson lagt fram
þá kenningu að undir Hóli gæti verið Saurhóll, ekki Staðarhóll (2017, nmgr. 30,
bls. 206). Helgi færir rök fyrir því að Sturla hefði haft ástæðu til þess að breyta
Melabókar­textanum hvað varðar landnámið í Saurbæ, og til að leggja áherslu á
að Staðarhóll væri landnámsbær og til að treysta stöðu sína sem höfðingja. (Sama
heimild, bls. 206). Í 57. kafla Eyrbyggja sögu, þegar Þórir Gull­Harðarson er
kynntur til sögunnar, er þess getið að „hann var vinr Sturlu Þjóðrekssonar, er
Víga­Sturla var kallaðr; hann bjó á Staðarhóli í Saurbæ“ (ÍF IV, bls. 157­58).
Víga­Sturla kemur fyrir aftur í 62. kafla þegar Snorri goði sendir mann vestur á
Staðarhól til að biðja Sturlu að koma „til móts við sik í Tungu norðr í Bitru um
daginn eftir“ (ÍF IV, bls. 166). En höfundur Eyrbyggja sögu er talinn hafa notað
Sturlubókargerð Landnámabókar og sótt atriði þaðan þannig að það kemur ekki
á óvart að Eyrbyggja saga skyldi styðjast við Sturlubók varðandi Víga­Sturlu og
Staðarhól (sjá ÍF IV, bls. xiv­xv).
Málaferlin sem er lýst í Íslendinga sögu varðandi yfirtöku Sturlu Þórðarsonar
á Staðarhóli árið 1241 eru vel þekkt og frásögnin er gott dæmi af ritsnilld Sturlu
(sjá kafla 148) en með því að safna saman upplýsingum úr t.d. Þorgils sögu og
Hafliða, Hvamm­Sturlu sögu, Íslendinga sögu, Þórðar sögu kakala, Þórðar sögu
skarða (svo og fornbréfum, þó ekki verði fjallað um þau hér), er hægt að draga
upp mynd af eigendum Staðarhóls yfir mörg hundruð ára skeið. Þegar þess ir
textar eru lesnir með tilliti til bæjarins og sögu hans verður hlutverk Staðarhóls
áberandi frá sjónarhorni frásagnarlistar. Staðarhóll er nefnilega einn af nokkrum
stöðum í Dölum sem koma frekar oft fyrir í Sturlunga sögu og sem mætti lýsa
sem eins konar frásagna­akkeri, þ.e.a.s. fastir punktar í landslagi sem frásögnin
hverfist um. Af og til er sagt frá stórum atburðum sem gerðust á staðnum. Of­
beldi er beitt þar, t.d. árið 1191, þegar (í 4. kafla Íslendinga sögu) þeir Þorgrímr
Ingimundarson og Bassi Óspaksson drepa Jón Bjarnarson inn óða á Staðarhóli
„eftir messu í stofu inni“ (Sturlunga saga I, bls. 232), og árið 1256, þegar (í
63. kafla Þorgils sögu skarða) Hrafn og Ásgrímur ganga inn á Staðarhóli í leit