Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Qupperneq 52

S i g r í ð u r K . Þ o r g r í m s d ó t t i r f r á G a r ð i
52 TMM 2010 · 1
Snaran fékk blendnar viðtökur, þótt ég muni kannski lítið eftir því, að
öðru leyti en sneri að mér sjálfri sem 12 ára skólastelpu. Þessi kalda­
stríðsmórall sveitarinnar sem birtist í stríðni skólafélaganna endur­
speglaði tíðarandann í samfélaginu. Mývetningar voru auðvitað ekkert
verr haldnir af kaldastríðsveikinni en aðrir landsmenn. Fólk var mis­
kunnarlaust dregið í dilka og hatrið og heiftin milli „flokka“ var gífur­
legt. Og bitnaði líka á börnum, eins og ég og systkini mín fengum
sannar lega að finna. Engum var hlíft, enda kannski annað viðhorf til
barna og uppeldis en í dag. Það þótti engin ástæða til að fullorðnir færu
ýkja mjúkum höndum um barnssálir. Mamma vissi vel að bækur henn­
ar féllu ekki öllum í geð. Það breytti engu um það að hún varð að skrifa
þær á þann hátt sem hún gerði, þó svo það kostaði hana vanþóknun
samfélagsins. Einmitt þessu lýsir hún hvað best í bréfi til ömmu þegar
hún sendir henni Dægurvísu nokkrum árum fyrr:
Ég sendi ykkur bókina og vona að ykkur finnist hún ekki svo klúr, að þið hafið
leiðindi af henni þess vegna. Ég verð að fara mínar leiðir, jafnvel þó það kostaði
mig vanþóknun allra, sem mér eru kærir, hvað þá hinna.
Mamma var kona, eiginkona og móðir. Hún var líka skáld og listamað­
ur sem gat ekki sinnt köllun sinni að vild, djúpri og krefjandi köllun.
Mamma segir sjálf í einu bréfa sinna til ömmu: „allt er mér einskis virði
þegar ég veit að ég get ekki skrifað“ (1969/70). Kannski skilja það engir
aðrir en sannir listamenn hversu erfitt það er þegar eitthvert verk sækir
fast á hugann að sjá sér ekki fært að sinna þessari sköpunarþörf. Þetta sé
ég t.d. á bréfum mömmu þegar hún er með efnivið að Lifandi vatninu í
höfðinu, hún er alveg að ganga af göflunum yfir því að komast ekki til
að skrifa. Ég nefni þetta vegna þess að sú bók var henni trúlega hvað
mest hugleikin af eigin verkum og sótti hvað fastast á að verða skrifuð.
Í bréfunum hennar má lesa um eilífa togstreitu útþrælkaðrar alþýðu­
konu sem sjaldan átti stund aflögu til að sinna hugðarefni sínu, enda
alin upp í hugarfari skyldurækni og óeigingirni. Börnin og heimilið
komu fyrst og auðvitað átti hún heldur ekki annarra kosta völ, úr því
hún hafði stofnað til fjölskyldu. En kannski átti hún heldur ekkert ýkja
marga kosti fyrir, fátæk og ómenntuð alþýðustúlka á þeim árum þegar
það þótti sjálfsagt mál að greiða konum miklu lægra kaup en körlum (og
þá er ég að tala um taxtana sjálfa) og að konur ættu að vera fjárhagslega
upp á karla komnar. Menntavegurinn var aðeins fyrir þá efnameiri, ekki
fyrir fátæklinga úr barnmargri fjölskyldu á Hornströndum. Ef nútíma­
maðurinn á erfitt með að skilja að einhverjir hafi aðhyllst sósíalisma eða