Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Síða 131

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 1 131
dórs sjálfs um sjálfan sig, þótt megindeilurnar hafi varðað óvönduð vinnu­
brögð, ritstuld og umdeildar túlkanir höfundar.
Í bókum sínum um Þórberg Þórðarson nálgast Pétur Gunnarsson viðfangs­
efni sitt eftir óhefðbundnum leiðum að ýmsu leyti. Þótt hann vinni eins og
fræðimaður við heimildaöflun og heimildarýni þá vinnur hann fyrst og fremst
eins og skáld við úrvinnslu og uppbyggingu frásagnarinnar. Með því brýtur
hann upp hefðbundið ævisagnaform, gerir tilraun með nýtt form eins og fleiri
höfundar ævisagna hafa verið að gera undanfarin ár – hver á sinn hátt.3
II
Í góðri yfirlitsgrein um ævi og verk Þórbergs Þórðarsonar sem birtist í Andvara
árið 1981 nefnir Sigfús Daðason að gjarnan hafi verið haft á orði að um Þórberg
látinn þyrfti ekki að semja ævisögu „því varla mundu aðrir menn fá bætt þar
um sjálfs hans verk“.4 Sigfús hafnar þessu þó og bendir á að „enda verði jafnvel
þeir höfundar sem miklu skipulegri grein hafa gert fyrir ævi sinni en Þórberg­
ur, tíðum að þola rengingar og endurprófanir af hendi vandalausra sagnrit­
ara“.5 Á undanförnum áratugum hefur smám saman verið að renna upp fyrir
lesendum Þórbergs að í verkum hans gilda skáldskaparlögmál ofar sannleiks­
lögmálum og um margt í ævi sinni var hann þögull sem gröfin og öðru hag­
ræddi hann að vild og eftir listrænum smekk. Á handritadeild Landsbókasafns
Íslands – Háskólabókasafns er mikið til af gögnum um Þórberg, óbirt skrif,
bréf, dagbækur og fleira og ljóst er að enn eru ekki öll kurl komin til grafar í
rannsóknum á æviverki hans. Það er því augljóst að nægur efniviður felst í ævi
og verkum Þórbergs Þórðarsonar til að fylla margar bækur og margar ævisög­
ur, ef því væri að skipta. Í lok síðara bindis verks síns um Þórberg kemst Pétur
Gunnarsson skemmtilega að orði þegar hann skrifar: „En það er svo með
Þórberg, eins og okkur hin: hann er margir. Þær á annað hundrað dagbóka sem
hann lét okkur í té minna á glerstrendingana sem í stað þess að endurvarpa
spegilmynd deila henni upp í óteljandi myndbrot.“6
Tveggja binda verk Péturs Gunnarssonar um Þórberg Þórðarson, ÞÞ – í
fátæktarlandi (2007) og ÞÞ – í forheimskunarlandi (2009) er rúmlega 500
blaðsíður og telst því yfirgripsmesta verk sem um ævi Þórbergs hefur verið
skrifað ef frá eru taldar hans eigin bækur. Ári áður en fyrra bindið af verki Pét­
urs kom út gaf Halldór Guðmundsson út bókina Skáldalíf. Ofvitinn úr Suður-
sveit og skáldið á Skriðuklaustri (2006) þar sem hann rekur saman ýmsa þræði
úr ævi jafnaldranna Þórbergs og Gunnars Gunnarssonar. Bækur Halldórs
Guðmundssonar og Péturs Gunnarssonar eru afar ólíkar en hvorug þeirra
myndi teljast „hefðbundin“ ævisaga. Til að valda engum misskilningi er rétt að
fara örfáum orðum um hvað ég á við þegar ég skilgreini ævisögu sem „hefð­
bundna“. Þar á ég í fyrsta lagi við ævisögu sem setur lífsferil viðfangs síns upp
í línulega frásögn, þ.e. rekur ævina í réttri tímaröð atburða og leitast gjarnan
við að skapa heildstæða frásögn þar sem atburðir í ævi manns eru settir í rök­
legt orsakasamhengi. Í öðru lagi leitast flestir höfundar hefðbundinna ævi­