Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Síða 43

A l þ ý ð u h r e y f i n g a r , ú t ó p í u r o g t á l s ý n t í ð a r a n d a n s
TMM 2016 · 2 43
pólitíska vettvang bæði hefðbundin íhaldsstefna (konservatívísmi) og hefð-
bundinn kratismi.
Í gömlum gildum evrópsk-borgaralegrar íhaldsstefnu var áhersla lögð á
kristna trú, þjóðrækni og ættjarðarást, samfélagslega ábyrgð hvers og eins,
öryggi og reglu í samfélaginu og sterkt feðraveldi bæði innan fjölskyldu og
ríkis – þessi gildi máðust út í framhaldi af byltingunum 1989–1991. Nú eru
þau nánast horfin úr pólitískri umræðu. Það sem tók við var neo-kon og
nýfrjálshyggjan.
Hinn pólitíski áttaviti gekk einnig þeim úr greipum sem aðhylltust hefð-
bundna jafnaðarstefnu. Hún missti viðmiðunina við stéttahugmyndina.
Þegar stéttaríkið – sem slíkt – var horfið úr almennri umræðu, hvarf við-
spyrnan – framtíðin sveipaðist þoku. Ef andstæðar stéttirnar voru ekki
lengur sá veruleiki sem almenningur skynjaði – hvaða meining var þá í því
að berjast fyrir samfélagi án stéttamismunar? Kommúnisminn var ekki
til staðar lengur til að brýna kratana, með því að kalla þá stéttsvikara og
handlangara auðvaldsins. Um leið hvarf eldsneytið í baráttu jafnaðarmanna
gegn kommunum vegna alræðis þeirra síðarnefndu, ófrelsis þegna þeirra og
undirokunarstefnu. Það sem á eftir kom var Blair-isminn eða New Labour
stefnan.
Báðar fyrrnefndar stefnur – íhaldshyggjan og kratisminn – vantaði nú sár-
lega gagnaðilann. Andstæðingurinn gufaði upp og með hvarfi hans breyttist
umræðan, varð opnari en jafnframt einsleitnari. Hún snerist meir um hag-
skipanina, með og móti. Þetta skók tilvistargrundvöll hefðbundins íhalds og
gamla kratismans. Það sem einu sinni þótti gott og gilt mátti nú draga í efa.
Hefðbundin gildi og baráttumál misstu marks.
Hvaða hugmyndir takast þá nú á innan nútíma vestrænna samfélaga?
Eru viðfangsefni jafnaðarmanna einhver önnur en annarra miðjusækinna
stjórnmálaflokka? Nei, því miður. Ekki er um auðugan garð að gresja. Engar
ferskar hugmyndir um nýtt og breytt eða annars konar samfélag. Ný hug-
myndafræði ekki í sjónmáli. Sú nýjasta var feminisminn, sem þegar er farinn
að grána. Ekki eru sjáanlegar neinar útlínur nýs samfélagssáttmála. Þó er
nóg af upplausn, úlfúð og átökum. Samt er það svo að ekki er örgrannt um
að ný tímamót séu að knýja dyra.
Ef grannt er skoðað má kenna breyttar pólitískar viðmiðanir. Ný pólitísk
eyktarmörk, þar sem átakalínur samfélags nútímans virðast liggja. Þessar
eyktir eru okkur þó gamalkunnar. Þær heita: Fortíð, nútíð og framtíð.
Pólitískir hreyfiferlar og tilvísanir taka nú í vaxandi mæli mið af og snúast
um hugmyndir sem rekja má til mismunandi tímaskeiða. Það endurspeglast
í pólitískum átökum um þessar mundir.
Með því að skoða og fylgjast með pólitískum hræringum í álfunni má
rekja slóðina. Við erum annars vegar vitni að aðför pólitískra hugmynda úr
fortíð, sem sækja að samtímanum. Jafnframt hamlar hagskipan nútímans
sýn til framtíðar.