Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Blaðsíða 129

TMM 2016 · 2 129
Davíð Stefánsson
Sturlaðir menn,
sögulausir menn
Eru sturlaðir hryðjuverkamenn sturlaðir
vegna þess að þeir eru „sögulausir“? Ég
veit það ekki, en mig langar að velta því
fyrir mér.
Eftirfarandi brot las ég nýverið og það
settist djúpt í mig:
Sagt hefur verið að einn þátturinn sem
greini okkur, sem dýr, frá öllum öðrum
dýrum sé sú staðreynd að líf okkar
verði að vera sögur, frásagnir, og þegar
sögurnar okkar hverfi töpum við áttum,
verðum hættuleg, stjórnlaus og viðkvæm
fyrir mættinum sem felst í handahófs-
kenndum öflum. Þetta er ferlið þar sem
maðurinn glatar sinni eigin sögu; þar
sem hann verður „sögulaus“.
Að vera sögulaus er tæknilega leiðin til
að segja að maður „eigi sér ekkert líf “.
„Sveinn á sér ekkert líf “. „Anna er
sögulaus.“
Þar til nýlega skipti engu máli hvar
eða hvenær í heiminum þú fæddist;
menningin bauð upp á alla þá þætti sem
nauðsynlegir eru til að maðurinn geti
skapað sér sjálfsmynd. Þessir þættir voru
meðal annars: Trúarbrögð, fjölskyldulíf,
hugmyndafræði, stétt, landfræðileg
staðsetning, stjórnmál og einnig sú
tilfinning að lífi sínu lifði maður í einhvers
konar sögulegri framvindu.
En fyrir u.þ.b. tíu árum, þegar holskefla
rafrænna upplýsinga og miðla tók að
berast inn í líf okkar, fóru þessir stenslar
sem við notum til að ramma inn líf okkar
að hverfa, nánast í einni svipan, ekki
síst á vesturströnd Bandaríkjanna. Þar
með varð mögulegt að lifa lífi sínu án
nokkurra trúarbragða, fjölskyldutengsla,
hugmyndafræði, stéttarvitundar,
stjórnmálaviðhorfa eða sögulegrar
tilfinningar. Í söguleysi.1
Þessar setningar kanadíska höfundarins
Douglas Coupland höfðuðu beint til
mín. Ég kannaðist við það, eins og
kannski fleiri, að maður er stöðugt að
segja sjálfum sér og öðrum söguna af
sér, eigin fortíð, reynslu, viðburðum. En
maður notar sögur líka til að varpa sér
út úr núverandi stöðu og inn í framtíð-
ina. „Hver er ég?“ Það er sívinsæl spurn-
ing, almennt í lífinu. Við hlið hennar,
vinstra megin, stendur spurningin „hver
var ég?“. Og hægra megin lúrir svo þessi
spurning, sem heldur áfram að vera
mikilvæg: „Hver verð ég?“
„Hvert liggur mín leið?“
Það er þannig sem maður spyr sig, að
minnsta kosti þegar maður leyfir sér að
hugsa heiminn í línulegum tíma og
framvindu.
Einhvers staðar og einhvern tímann las
ég kenningu um það að við sköpuðum
okkur í raun ekki framtíð heldur gætum
við þvert á móti skynjað eigin framtíð á
einhvern hátt og að við toguðum okkur í
átt að henni, hinni óhjákvæmilegu
framtíð okkar, með gjörðum dagsins í
dag. Að framtíðin, sem sagt, væri fast-
inn en óvissan væri í núinu; að vanlíðan
okkar í núinu stafaði stundum af því að
við værum ekki að haga gjörðum okkar
í stefnu við óhjákvæmilega framtíð,
værum á „rangri“ leið og að gera okkur
lífið erfitt og flókið, því að fastaframtíð-
in yrði alltaf að veruleika, sama hvaða
leið við færum.
Hljómar þetta nýaldarlega? Gott og
Á d r e p u r