Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Blaðsíða 69

„ Á l a n d a m æ r a h a f i n u “
TMM 2016 · 2 69
heim: „Hún setti engin gluggatjöld fyrir gluggann; bláminn var alla tíð inni
hjá henni og þegar hún sat við gluggann bjó hún sjálf í landslaginu og var
hluti af myndinni“ (125). Innra og ytra sjálf Hallveigar eru í samræmi – þau
endurspeglast fullkomlega. En svo koma gömlu vinkonurnar í heimsókn.
Og húsakynni Hallveigar vekja furðu þeirra. Af hverju býr hún í blokk og
eru þau hjónin ekki búin að kaupa sér hús? Af hverju eru þau ekki með
marmaragólf? Og eru þau ekki alveg búin að koma sér fyrir, því það vantar
gardínur og svoleiðis. Þegar Hallveig reynir að útskýra að í Frakklandi séu
allir með gömul trégólf og henni finnist útsýnið hér svo fallegt að hún tími
ekki að vera með gardínur dettur á þögn: „[Vinkonurnar] litu undan líkt
og ósæmilegt orðbragð hefði borizt þeim til eyrna“ (127). Hallveig fer að
finna fyrir óöryggi, og upp frá því líður henni aldrei eins í íbúðinni eða með
sjálfri sér. Rödd samfélags hefur látið að sér kveða í gegnum vinkonurnar,
og óöryggið tekur völdin. Hallveig verður að laga sig að lögum neyslusam-
félags nútímans, þar sem aðeins það sem telst vera nýtt og flott hefur gildi.
Líf hennar breytist í kapphlaup. Í lok sögunnar er hún svo heltekin af því
að búa til hina fullkomnu tertu að hún gleymir að klæða sig og er líka búin
að gleyma að hún á von á vinkonum sínum það kvöld. Þegar hún kemur úr
eldhúsinu er glugginn eins og risastór spegill, og í þessum spegli sér hún
vinkonurnar horfa inn. Spegilmynd hennar er ekki lengur hún sjálf heldur
augnaráð annarra. Hún er farin að spegla sig í áliti annarra, og mynd Íslands
er orðin að mynd samfélagsdómara.
Rauði þráðurinn í verkum Svövu er, að mínu mati, sálarlíf í nútímaheimi
sem stjórnast af neysluhyggju og sýndarmennsku – og hvernig við reynum
að gefa lífi okkar merkingu í þessum heimi. Og þegar kemur að þessum
atriðum glímum við alveg við sömu vandamálin og fólk gerði fyrir tveimur,
þremur, fjórum áratugum, sem er ein ástæðan fyrir því að sögur Svövu hafa
ekki misst áhrifamátt sinn.
Um daginn lét ég erlenda skiptinema á kynningarnámskeiði um íslenska
menningu lesa fjórar sögur eftir Svövu og ræða svo sögurnar í hópum í tíma,
áður en ég kynnti Svövu og samhengi verka hennar. Ein þessara sagna var
„Veizla undir grjótvegg“. Hún fjallar um Snorra sem kemur heim úr vinnu
þegar fyrir dyrum stendur veisla til að sýna nýja húsið sem þau hjónin voru
að byggja. Snorri er alveg miður sín, því þau hafa í raun ekki efni á að halda
neinar veislur – launin hans duga ekki í svona flott og dýrt hús. Helsta tákn
um þetta er veggurinn í stofunni sem er hlaðinn úr grjóti úr Búlandstindi
á Austfjörðum, en eins og nokkrir hafa bent mér á voru slíkir veggir mikið
stöðutákn á Íslandi á þessum tímum, ekki síst ef veggurinn var úr „Drápu-
hlíðargrjóti“. Hjónin hafa sem sagt eytt öllum peningum sínum í að flytja
grjót að austan til að byggja stofuvegg sem þjónar aðeins því hlutverki að
vera sýnisgripur.
Og ekki voru nemendur lengi að átta sig. Fyrsta spurning sem kom upp:
var þessi saga ekki örugglega skrifuð rétt fyrir hrun? Nemendur sögðu að