Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Side 80

80 TMM 2016 · 2
Hjalti Þorleifsson
Átthagaskáldið
Guðmundur G. Hagalín
Um nokkur verk Guðmundar G. Hagalíns frá
millistríðsárunum í samhengi átthagabókmennta
Því verður ekki neitað að umræða um verk rithöfundarins Guðmundar
G. Hagalíns (1898–1985) hefur í gegnum tíðina litast af þeim pólitísku
umbrotum sem vettvangur bókmennta og lista hérlendis var altekinn af
bróðurpart síðustu aldar. Hagalín var lengi virkur í stjórnmálastarfi, sat í
bæjarstjórn Ísafjarðar á fjórða og fimmta áratugnum fyrir Alþýðuflokkinn
og leit á sig sem félagshyggjumann.1 Róttækari menn töldu hann aftur á móti
frekar íhaldssaman, létu að því liggja að samkennd hans með verkalýðnum
risti grunnt, mátu lítils aðdáun hans á sjálfstæðum og atorkusömum ein-
staklingum og hentu jafnvel gaman að.2 Kristinn E. Andrésson (1901–1973),
ritstjóri Tímarits Máls og menningar, var á meðal þeirra en í grein árið 1940
dró hann í efa bókmenntalegt gildi skáldsögunnar Sturla í Vogum (1938)
eftir Hagalín og taldi útgáfu hennar hluta af meintu markmiði borgara-
legra afla í landinu „[…] að ala upp sem heimskasta lesendur […].“3 Að hans
mati var ætlunin að tefla höfundinum og þessu riti hans fram gegn Hall-
dóri Laxness (1902–1998) og Sjálfstæðu fólki (1934–1935) sem honum virtist
fjarstæðukennt. Reyndar höfðu aðrir dvalið við augljós líkindi aðalpersóna
bókanna, til að mynda Steindór Steindórsson frá Hlöðum sem haft hafði
á orði að „[…] þeirri hugsun [yrði] tæpast varizt, að Sturla [… væri] fram
kominn sem einskonar svar gegn Bjarti.“4
Í Íslenskri bókmenntasögu IV er Jón Yngvi Jóhannsson bókmennta-
fræðingur á því að í pistli Kristins séu dregnar „menningarpólitískar víg-
línur“ þessa tíma sem hafi jafnvel mótað umfjöllun um sum verka Hagalíns
til frambúðar. Kristinn hafi óhikað gefið til kynna að íslenskt bókmenntalíf
samanstæði af átökum tveggja andstæðra póla þar sem Laxness og Hagalín
væru merkisberar hvor síns hópsins.5 Flokkadrættir á meðal rithöfunda voru
staðreynd og brutust til að mynda fram í dagsljósið í deilum um aðferðir við
úthlutun listamannalauna sem hæst stóðu um miðjan fimmta áratuginn.
Fór svo að árið 1945 fylktu nokkrir höfundar sér að baki Hagalín, þeirra á
meðal Elínborg Lárusdóttir (1891–1973), Davíð Stefánsson (1895–1964) og
Kristmann Guðmundsson (1901–1983), sögðu skilið við Rithöfundafélag