Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Síða 99

Þ r a u t r e y n d u r n ý g r æ ð i n g u r
TMM 2016 · 2 99
meðal annars svokölluð rússagildi í Háskóla Íslands þar sem einn af læri-
feðrunum var skipaður meistari yfir áfengisdrykkju nýstúdenta.15
„Erfðaskrá Jónatans frá Stíflu“ er, eins og titillinn gefur til kynna, skop-
saga sem beinist að alþingismanninum Jónasi Jónssyni frá Hriflu en hann
átti í hörðum deilum við íslenska listamenn árið 1941, þegar sagan var
skrifuð. Samkvæmt sögu Elíasar er Jónatan frá Stíflu „orðinn eins og úrelt
amboð“ og eru flestir því fegnir að hann fái hvíldina.16 Eitt tilefni sögunnar
virðast vera störf Jónasar í Þingvallanefnd en hún hafði meðal annars komið
á fót þjóðargrafreit á Þingvöllum í ársbyrjun 1940 í kjölfar andláts Einars
skálds Benediktssonar.17 Í niðurlagi erfðaskrárinnar, sem er drjúgur hluti af
texta sögunnar, skrifar Jónatan:
Loks vil jeg beiðast þess og vona að því verði framfilgt, en það er jeg fái að hvíla í
reitnum á Þingvöllum þar sem á að grafa beztu menn þjóðarinnar og blessað þjóð-
skáldið nú kvílir. Finnst mjer að jeg meigi vera þar sem fulltrúi athafnasamra sona
þjóðarinnar frá seinastri hálfri öld. Ekki ætlast jeg til þess að mjer verði reistur
neinn minnisvarði.18
Sagan kallast á við þekkt ljóð sem Steinn Steinarr orti í tilefni af menningar-
starfi Jónasar frá Hriflu á þessum árum, svo sem „Samræmt göngulag fornt“
og „Ný för að Snorra Sturlusyni“, en mikilvægir drættir í persónulýsingu
Jónatans felast í afkáralegri stafsetningunni.
Börnin á mölinni er lengsti textinn sem Þorsteinn Antonsson birtir í
bókum sínum, tæpar 60 síður. Framan af er þetta eins konar hópsaga sem
lýsir lífi verkamannafjölskyldu í Reykjavík, öðrum íbúum hússins sem
hún býr í og barnaskólanum sem sonurinn, Jón Hansson, sækir. Finna má
athyglisverða skáldlega meðvitund í þessum köflum þar sem söguhöfundur
spjallar kumpánlega við lesendur um sögusvið og persónur:
Emilía Jóns kemur nokkuð við sögu Jóns Hanssonar næstu árin, og þess vegna
skulum við skyggnast inn í íbúð hennar örlitla stund. […]
Nú skulum við ganga inn í stofuna, einu stofuna af þremur, sem Emilía Jóns nefnir
stofu. „Stofan mín,“ segir hún.
Við skulum ganga hljóðlega inn um þessar dyr. […]
Emilía Jóns, húsmóðirin, situr nú í arinstól og les. –
Hún verður okkar ekki vör, því inn til hennar komum við í huganum, án þess að
raska við þeirri ró, sem inni er. Hér er helgur staður.19
Þegar á frásögnina líður beinist höfuðathygli að drengnum. Eftir að Hans
faðir hans deyr kemur móðir Jóns honum í fóstur. Átakanlegur kafli
Barnanna á mölinni lýsir því þegar drengurinn ætlar að heimsækja hana í
kjallaraíbúð í bakhúsi við Lindargötu en hittir bara fyrir leigusalann, eldri
konu, sem gefur í skyn að móðir Jóns stundi vændi og sé komin í Ástandið:
„Þessar bölvaðar gálur, sem íslenzka kvenfólkið er nú orðið. Eiga krakka með
hinum og öðrum og geta ekki feðrað þá.“20