Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Qupperneq 117

S v e t l a n a A l e x i j e v i t s j o g R a d d i r S t a ð l e y s u n n a r
TMM 2016 · 2 117
henni er sagt að hann muni deyja um nóttina. Og hann biður hana um aðeins
eitt: að hún fletti frá sér sloppinum og sýni honum brjóstin. „Af því það er
svo langt síðan ég hefi séð konuna mína,“ segir hann. En hún segir: „Ég var
svo ung og feimin og hafði aldrei verið kysst að ég gat ekki fengið mig til að
gera þetta fyrir hann. Svo dó hann.“ Enn ein örsaga: hersveit er umkringd,
næsta morgun verður hún að reyna að brjótast út úr herkvínni. Í liðinu eru
þrjár stúlkur og þær leggjast með öllum sem vilja því kannski er þetta síðasta
kvöld ævinnar. Reyndar komust aðeins sjö hermenn af úr bardaganum og
allar stúlkurnar féllu. Þetta tvennt, brjóstin nöktu og samfarir á háskastund,
var reyndar skorið burt í fyrstu útgáfu bókarinnar. Ég nefni líka atvik sem
tengjast börnum í stríði: Kona sem var skæruliði í skógunum tók að sér fimm
ára gamla systurdóttur sína sem hafði séð foreldra sína og systkini brenna
lifandi í kirkju þorpsins – en Þjóðverjar brenndu mikinn fjölda þorpa í refs-
ingar skyni fyrir áhlaup skæruliða. Og telpan spurði: „Masha frænka, hvað
verður eftir af mér þegar ég verð brennd? Skórnir kannski?“
Það er sameiginlegt þessari bók og annarri um manneskjur í stríði
(Sinkstrákarnir) að þar er oftar en ekki lýst miklu hatri sem gýs upp með
hefndar þorsta sem verður að slökkva strax. Þá eru konurnar í hernum
kannski tilbúnar að hjálpa körlunum eða að minnsta kosti horfa með vel-
þóknun á að ráðist er á þýska fanga og þeir skornir bókstaflega í tætlur. Þetta
hatur er oftast tengt því að hermennirnir hafa rétt áður fundið afskræmd
lík félaga sinna eða skæruliða eða fengið hræðilegar fréttir af afdrifum eigin
fjölskyldu. En ef öðruvísi stendur á geta konurnar rússnesku sýnt þýskum
föngum ótrúlega velvild. Ein fyllist sterkri samúð með föngum sem leiddir
eru framhjá henni illa klæddir og banhungraðir í fimbulkulda svo miklum
að helfrosnir fuglar detta úr lofti. Hún gefur ungum Þjóðverja brauð og um
það segir hún: „Ég var svo hamingjusöm yfir að geta ekki hatað. Mikið var
ég þó hissa á sjálfri mér,“ bætir hún við og einnig þessum orðum: „Maður
þekkir ekki sitt eigið hjartalag.“
Margar sögur eru sagðar af samskiptum kynjanna í þessum háskalega
karlaheimi. Þar skiptir í mörg horn ef svo mætti segja. Stundum tala kon-
urnar um að félagar þeirra hafi hlíft þeim í háska og verið hinir riddara-
legustu. Þegar þeir voru svo komnir inn í Austur-Prússland létu þeir það
verða sitt fyrsta verk að nauðga þýskum konum, en skömmuðust sín þó fyrir
stúlkunum rússnesku og reyndu að dylja allt fyrir þeim. Sumar konur fundu
ástina á vígvellinum: „ef ekki hefði verið ástin hefði ég ekki lifað af,“ segir ein
þeirra. En aðrar gátu aldrei elskað eftir stríðið, voru sem dauðar innvortis.
Sumar höfðu verið „vígvallakonur“ einhvers félaga síns: „Ég tók saman við
kaftein,“ segir ein, „ég elskaði hann ekki en það var skárra að lifa með einum
en þurfa að óttast alla hina og þurfa að lemja þá frá sér á hverri nóttu.“ Sumar
vígvallakonur urðu óléttar – og vel gat verið að faðirinn vildi síðan ekkert af
móður og barni vita.
Að stríði loknu fengu konur úr hernum óspart að heyra það hjá konum