Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Page 122

Á r n i B e r g m a n n
122 TMM 2016 · 2
af sigrum og afrekum sem hægt sé að orna sér við, hugga sig við í miðjum
dapurlegum hvunndagsleika. Og því er það að Svetlana fær yfrið nóg af
pósti þar sem menn formæla henni fyrir að trufla þessar minningar, þessa
huggun. Meira en svo: sumir menn saka hana um að ganga til liðs við óvini
Rússlands sem alltaf hafi verið öflugir á Vesturlöndum. Einn lesandinn segir
eftir að hafa lesið Sinkpiltana: „Það er þér og þínum líkum að kenna að við
höfum beðið ósigur, erum ekki stórveldi lengur, höfum misst Austur-Evr-
ópu“. Eins og oft í sögu þessara þjóða verður til hörð skipting í þá flokka sem
taka sér stöðu með eða á móti. Annarsvegar eru þeir sem dást að þolinmæði
og hugrekki Svetlönu Alexijevitsj við að leita sannleika sem erfitt kann að
vera að horfast í augu við. Hinsvegar þeir sem segja kannski þegar fréttir af
Nóbelsverðlaunum berast: „Það er eftir öðru að verið er að hrósa þessu þung-
lyndisfjasi og rússahatri og verðlauna það í útlöndum“.
Til eru þeir sem segja: Svetlana er of miskunnarlaus í því hvernig hún
magnar upp svartnættið sem leggst yfir lönd og þjóðir. Í flestum bókum
hennar skín ekki ljós, þar er enga von að finna.
Hér er komið inn á gamla og nýja umræðu um sérstætt hlutverk bók-
mennta á hinu rússneska menningarsvæði. Oft hefur þetta viðhorf hér
verið þar ríkjandi: Bókmenntir hafa verið okkar veraldlega kirkja sem
bæði skoðar hjörtun og nýrun og leitar vonar í myrkri dægranna. Svo var á
keisaratímum, svo var á dögum sovétkommúnismans. Þegar svo Sovétríkin
hrundu varð til straumur eða stefna í bókmenntunum sem kenndur var við
tsjornúkha, kolsvart niðurrif á „heimspeki vonarinnar“ sem áður hafði svifið
yfir vötnum bókmenntanna, niðurrif sem ýmis ung skáld töldu nú nauðsyn-
legt að stunda til að menn gætu horfst í augu við grimmd heimsins. Og þá
má spyrja: eru bækur Svetlönu Alexijevitsj slík tsjornúkha? Að vissu marki
er það svo: í þeim er varla vonarglætu að finna. Sjálf segir hún: við eigum
mjög langa leið ófarna. En hún er ólík þeim skáldum sem gerðu sér niðurrif
vonarheimspekinnar að tísku og leik – ekki síst í því efni að þeir slepptu ekki
aðeins allri von heldur og samúð líka. En samúð og mannskilning sem af
samkennd sprettur á Svetlana Alexijevitsj hinsvegar í ríkum mæli, um það
getur enginn efast sem les bækur hennar.
Þegar Svetlana kom hingað á Bókmenntahátíð skrifaði hún á eintak mitt
af Sinkpiltunum: „Kæri Árni, allar mínar bækur eru um ástina, þótt það sé
að vísu erfitt að elska mennina …“
Reyndar herma heimildir að sú bók sem Svetlana Alexijevitsj hefur unnið
að síðustu árin fjalli einmitt um ástina. Því eins og hún hefur tekið fram:
„Mennirnir gera fleira en drepa hver annan …“